İllet Nasıl Bilinir:
Kusurun gâmız olması sebebiyle bir hadîsin
muallel olduğunu söylemek zor bir iştir. Bunu muallil, râviye başkalarının
muhalefet etmiş olmasından başka mevsul’de irsâle merfu’da vakfa veya bir
hadîsin diğer bir hadîse girmiş olması gibi muhtelif durumlara delalet eden
karinelerle, zann-ı gâlib sahibi olarak hadîsin adem-i sıhhatine hükmeder. Bazan
kesin hükme varamayıp, sıhhat hususunda tevakkufu ihtiyar eder.
Hadîsin sıhhatini bozucu bir hükme gitme işi,
hadîsin bütün senetlerini cemedip, râviler arasındaki ihtilafı görüp sonra da
ravilerin zabt ve itkan durumlarını iyice tedkikten geçer. İllet’e daha ziyade
senedde rastlanır, az da olsa metinde de rastlanmıştır. Nevevî’nin kaydettiği
senetle ilgili örneğe göre: “Alış veriş yapanlar birbirlerinden ayrılmadıkça
(akdi bozmada) muhayyerdirler” hadîsini Ya’la İbnu Ubeyd, Süfyan-ı Sevrî’den
Süfyan Amr İbn-i Dînâr’dan” şeklinde rivâyet etmiştir. Halbuki Ya’la hadîsi
rivâyet ederken bir hata yapmış, Abdullah İbnu Dînârı “Amr İbnu Dînâr”
yapmıştır.
[1]