“İnne ve benzerleri” olarak anılan altı harf isim cümlesinin başına gelir. Bu harflere fiile benzeyen harfler denir. Mübteda, o harfin “ismi”; haber de o harfin “haberi” olur. İsmini nasb, haberini de ref ederler.
Fiile benzeyen harfler şunlardır:
اِنَّ : Şüphesiz, gerçekten, muhakkak
أَنَّ : -olduğunu, -dığını
كَأَنَّ: Sanki
لكِنَّ : Fakat
لَيْتَ : Keşke
لَعَلَّ : Umulur ki, belki
Bunlar birer harf kabul edilirler. Çünkü tek başlarına anlamları yoktur. Şimdi sırasıyla bu altı harfe birer örnek verelim:
اِنَّ : Cümleye Tekid yani pekiştirme manası verir ve cümle başında bulunur. Mesela:
اَلْبَيْتُ وَاسِعٌ “Ev geniştir” manasındadır. Bu cümleyi “inne” ile ifade edecek olsak, اِنَّ اَلْبَيْتَ وَاسِعٌ deriz. Mana da: “Şüphesiz ev geniştir” manasına gelir. Cümlelerimizin tahlilini de şu şekilde görelim:
اَلْبَيْتُ وَاسِعٌ cümlesinde; اَلْبَيْتُ mübteda; وَاسِعٌ ise haberdir. اِنَّ اَلْبَيْتَ وَاسِعٌ dediğimizde ise, اَلْبَيْتَ innenin ismi; وَاسِعٌ da innenin haber olur.
أَنَّ : Tekid yani pekiştirme harfidir. أَنَّ cümle başında gelmez. İsim cümlesinin manasını masdara çevirir. أَنَّ tercüme edilirken “-olduğunu, -dığını” olarak tercüme edilir. Mesela:
رَأَيْتُ أَنَّ الْبَيْتَ وَاسِعٌ cümlesini tahlil edelim. Cümlemiz: “Evin geniş olduğunu gördüm.” şeklinde tercüme edilir. Bu cümlede الْبَيْتَ kelimesi ennenin ismidir. وَاسِعٌ kelimesi ise ennenin haberidir. Görüldüğü gibi, enne ismini nasb, haberini ref etmiştir.
كَأَنَّ: Teşbih yani benzetme harfidir. “Gibi, sanki” manalarına gelir. Mesela:
كَأَنَّ الطَّائِرَةَ طَيْرٌ cümlesini tahlil edelim. Cümlemiz: “Uçak kuş gibidir.” şeklinde tercüme edilir. Gördüğünüz gibi, كَأَنَّ ye “gibi” manası verilmiştir. Bu cümlede, “uçak” manasındaki الطَّائِرَةَ kelimesi كَأَنَّ nin ismidir. Kuş manasındaki طَيْرٌ kelimesi ise كَأَنَّ nin haberidir. Görüldüğü gibi, كَأَنَّ ismini nasb, haberini ref etmiştir.
لكِنَّ : İstidrak yani düzeltme harfidir. “Ama, fakat, ancak” manalarına gelir. Mesela:
اَلْبَيْتُ وَاسِعٌ لكِنَّ الْحَدِيقَةَ صَغِيرَةٌ cümlesini tahlil edelim. Cümlemiz: “Ev geniş, ama bahçe küçüktür.” manasındadır. Gördüğünüz gibi, لكِنَّ ye “ama” manası verilmiştir. Bu cümlede, “bahçe” manasındaki الْحَدِيقَةَ kelimesi لكِنَّnin ismidir. “Küçük” manasındaki صَغِيرَةٌ kelimesi ise لكِنَّ nin haberidir. Görüldüğü gibi, لكِنَّ ismini nasb etmiş ve haberini ref etmiştir.
لَيْتَ : Temenni yani umma harfidir. “Keşke, olsa” manalarına gelir. Olma ihtimali olmayan ya da olması çok zor olan durumlar için kullanılır. Mesela:
لَيْتَ الْبَيْتَ قَصْرٌ cümlesini tahlil edelim. Cümlemiz: “Keşke ev saray olsa.” manasındadır. Gördüğünüz gibi, لَيْتَ ye “keşke” manası verilmiştir. Bu cümlede, “ev” manasındaki الْبَيْتَ kelimesi لَيْتَ nin ismidir. “saray” manasındaki قَصْرٌ kelimesi ise لَيْتَ nin haberidir. Görüldüğü gibi, لَيْتَ ismini nasb etmiş ve haberini ref etmiştir.
لَعَلَّ : Terecci yani beklenti harfidir. “Belki, umulur ki” manalarına gelir. Olması muhtemel şeyler için kullanılır. Mesela:
لَعَلَّ الرَّجُلَ قَادِمٌ cümlesi “Belki adam gelir.” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, لَعَلَّ ye “belki” manası verilmiştir. Bu cümlede, الرَّجُلَ kelimesi لَعَلَّ nin ismidir. قَادِمٌ kelimesi ise لَعَلَّ nin haberidir. Görüldüğü gibi, لَعَلَّ ismini nasb etmiş ve haberini ref etmiştir.