B- Munkatı’ Hadîs:
Munkatı, lügatta; kesik, kesilmiş, kopmuş
demektir. Bu tabir ilk asırlarda, lügat manâsına uygun olarak, umumiyetle isnadı
muttasıl olmayan hadisler için kullanılıyordu. Buna göre senedinin herhangi bir
yerinde bir veya birden çok ravi düşerse veya müphem (kapalı) bir ravi
zikredilirse bu hadise munkatı deniyordu.[1]
Önceleri Tabiînden sonra yaşamış bir şahsın sahabiden rivayet ettiği habere de
munkatı diyorlardı.[2]
Fakat hadislerle ilgili her durum için yeni terimler bulununca munkatı daha dar
anlamda kullanılmaya başladı. Buna göre, senedinde sahabiden önce bir veya -peşipeşine
olmamak şartıyla- iki ravinin zikredilmediği veya kapalı bir şekilde
zikredildiği hadise “munkatı hadis” denir.[3]
Fuhaha ve muhaddislerin cumhurunca makbûl olan
tarife göre, isnâdının herhangi bir yerinde kopukluk (inkıta) bulunan hadîstir.
Bu tarife göre, mürsel, muallak, mu’dal rivâyetler de munkatı sayılır. Ancak,
Nevevi’nin belirttiği üzere munkatı deyince, çoğunluk itibâriyle, sahâbeden
rivâyette bulunan tâbiinden önceki kopukluklara munkatı denmektedir. İmam
Mâlik’in İbnu Ömer’den rivâyeti gibi. Mâlûm olduğu üzere, İmam Mâlik
etbauttâbiîn’dendir ve İbnu Ömer’le görüşmemiştir.
[4]
Tariften anlaşıldığı üzere, bir hadise munkatı
denilebilmesi için senedden, Sahabî hariç, yalnız bir ravinin düşmüş olması
gerekir. Şayet iki veya daha fazla ravi düşmüş ise, bunların birbirini takip
eden raviler olmaması lazımdır. Çünkü Sahabî atlanmışsa hadise mürsel;
peşipeşine iki ravi atlanmışsa mu’dal denir.
Hakim Nîsaburî’den[5]
itibaren “Racül”, “Şeyh” gibi müphem lafızlarla zikredilen ravilerin yer aldığı
isnadlar da munkatı sayılmıştır.[6]
“Allahım, bütün işlerimde bana sebat vermeni dilerim” hadisi buna bir
örnektir. Bu hadisin senedi şöyledir. Abdullah b. eş-Şihhir an Racüleyn an
Şeddâd b. Evs an Rasûlüllâh Buradaki “iki adamın” kim oldukları belli değildir.[7]
Eğer müphem isim bir başka rivayette tasrih edilmişse o takdirde hadis munkatı
olmaktan kurtulur. Buna örnek, “…Sufyân es-Sevrî haddesenâ Dâvûd b. Ebî Hind
haddesenâ Şeyhun an Ebî Hureyre” isnadıyla gelen, “Kişinin, acizlikle fısku
fucûr arasında muhayyer kalacağı bir zaman gelecektir. Bu zamana yetişen kimse
aczi fısk u fucûra tercih etsin” hadisidir. Bu hadisin munkatı
sayılmamasının sebebi, müphem ravinin diğer bir rivayette Ebû Amr el-Cedelî
olarak zikredilmesidir.[8]
Bilindiği üzere Peygamber Efendimizden
nakledilen bir haberin muteber sayılabilmesi için, onu rivayet edenlerin
güvenilir (sika) olmaları ve işitme, yazışma gibi geçerli bir metodla elde
etmeleri asgarî şartlardır. Bu itibarla, munkatı hadis, raviler arasındaki
kopukluk yüzünden zayıf kabul edilir; sahih bir isnadla desteklenmedikçe makbul
sayılmaz.[9]
Bazılarının, Tâbiî’nden önceki râvinin düştüğü
veya mübhem[10]
bir ismin zikredildiği hadise munkatı dediğini de bilmeliyiz. Keza, bâzıları,
Tâbiî veya Etbauttâbiî’den yapılan fiil, kavl nevinden rivâyetlere munkatı
demiştir. Halbuki buna müteahhir ûlemânın maktu hadîs dediklerini daha önce
belirtmiştik.
İnkıta bazan açıktır, kolayca anlaşılabilir,
bazan hafidir, sadece ihtisâs sahipleri görebilir. Normalde bir başka vecihten
ziyade bir iki isimle aynı hadisin gelmiş olmasıyla inkıta’ anlaşılır.
Suyûtî, Müslim’in sahîh’inde on küsur hadiste
inkıta’ olduğunu fakat, hepsinin Müslim’de veya başkalarında farklı vecihlerden
muttasıl olarak rivâyet edildiğini söyler ve hadîsleri teker teker gösterir.
Suyûti’nin verdiği misâle göre: “Humeydu’t-Tavîl, Ebu Râfi’den, O da Ebu Hureyre
(radıyallahu anh)’den rivâyet ettiğine göre, Ebu Hüreyre Medine sokaklarının
birinde Hz. Peygamberle karşılaşmıştı…” hadîsi munkatıdır. Doğrusu şöyledir: “Humeydu’t-Tavîl,
Bekru’l-Müsenî’den, Bekr Ebu Râfi’den, o da Ebu Hüreyre’den…”. Önceki senette
Bekr el-Müsenî düşmüştür. Ancak hadîs, doğru şekliyle, Kütüb-i Hamse’de, Ahmed
İbnu Hanbel’le İbnu Ebî Şeybe’nin Müsned’lerinde gelmiştir.[11]
Böyle bir hadisin Rasulullah’a isnad edilmesi
ile bir başkasına isnadı arasında hiç fark yoktur. Munkatı’ Hadis, Mürsel
Hadisten daha zayıftır.[12]
[1]
Nureddin Itr, Menhecü’n-Nakd, fi Ulûmi’l-Hadîs, Dımaşk 1392/1972, s. 344;
Koçyiğit, Talat, Hadis Istılahları, A. Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları,
Ankara 1980, s. 286.
[2]
Ahmed Naim, Tecrîd-i Sarih Tercemesi, Ankara 1976, Mukaddime, s. 149.
[3]
Ahmed Naim, a.g.e., s. 149; Koçyiğit, a.g.e., s. 286; Nuri Topaloğlu, Şamil
İslam Ansiklopedisi: 4/277-278.
[4]
İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/114-115.
[5]
405/1014.
[6]
Itr, a.g.e., s. 346.
[7]
Subhi es-Sâlih Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. Çev. Yaşar Kandemir,
Ankara. 1973, 140; Itr, a.g.e., s. 346.
[8]
Subhi es-Sâlih, a.g.e., s. 140.
[9]
Ahmed Naim, a.g.e., s.150; Nuri Topaloğlu, Şamil İslam Ansiklopedisi:
4/277-278.
[10]
Mübhem isim: Râvinin recülun (bir erkek), imre’etün (bir kadın), recülün min
Cüheyne (Cüheyneli bir adamı) şeklinde zikri, bu çeşit zikirler de munkatı
sayılır. (İbrahim Canan)
[11]
İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/115.
[12]
İsmail Lütfi Çakan, Hadis Usulü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yayınları: 133-134.