1) Ashabu’l-Eser:
Eser, meydana getirilen şey, nişan ve alâmet
demektir. Terim olarak ise
gerek Hz. Peygamber (s. a. s.)’ den ve gerekse sahabeden rivayet edilen şeylere
denir.[1]
Ashâbu’l-Eser de eser sahipleri, eser taraftarları ve eserciler demektir.
Hz. Peygamber (s.a.s.)’in bu dünyadan
göçmeleriyle başlayarak İmam Şafiî’nin yaşadığı asra kadar gelip geçen fıkıh
bilginleri iki kısma ayrılır:
a) Ashâbu’l-Eser.
Buna ashab-ı rivayet de denir.
b) Ashâbu’l-Rey.
Buna ehl-i rey de denir.[2]
Asr-ı saadette müslümanlar, ortaya
çıkan problemlerini Hz. Peygamber (s.a.s.)’e arzediyorlar, gerekli cevabı alarak
dönüyorlardı. Hz. Peygamber (s.a.s.)’in vefatından sonra İslâm devletinin
hudutları genişledi. Örf ve âdetleri başka başka olan yeni milletler İslâmiyet’e
girdiler. Ashab’ın bir kısmı da Hicaz bölgesinden çıkıp başka yerlere
dağıldılar. Hayat hadiseleri çoğaldı. Ortaya yeni yeni meseleler atıldı. Halk bu
meseleleri sahâbelere sordular.
Ashab’ın bazıları Hz. Peygamber (s.a.s.)’den
hadis rivayet ederek esere bağlanmayı tercih ettiler. Rivayete çok yer verdiler.
Allah’ın dinine kendi reylerini karıştırmaktan kaçınmak için fetva vermemeyi
tercih ettiler.[3]
Vuku’ bulmayan hadiseler hakkında peşin hüküm vermiyorlardı. Bunlar Hicaz
bölgesinde bulunuyorlardı. Medine, merkezleriydi. Burada başka ırktan insanlar
ve hâlli gerekli hukuki meseleler yok denecek kadar azdı. Çok nadir durumlarda
rey ile fetva verilirdi. Medine ekolüne mensup hukukçular Ömer b. el-Hattab,
Zeyd b. Sabit, Abdullah b. Ömer, Hz. Âişe ve Abdullah b. Abbâs’dır (Allah
hepsinden razı olsun)[4]
Bu ekole bağlı tabiin âlimlerinin başlıcaları şunlardır: Sâid b. el-Müseyyeb,
Urve b. Zübeyr, Kasım b. Muhammed, Ebû Bekir b. Abdurrahman b. Hâris, Ubeydullah
b. Utbe, Süleyman b. Yesâr, Harice b. Zeyd.[5]
[1]
Riyazü’s-Sâlihîn ve Tercemesi (Mukaddime), 1-2.
[2]
M. Ebû Zehra, Ebû Hanife, (O. Keskioğlu Tercümesi) Üçdal Neşriyatı, s. 161.
[3]
M. Ebû Zehra, Ebû Hanife, (O. Keskioğlu Tercümesi) Üçdal Neşriyatı, s.
164-166.
[4]
Hayreddin Karaman, İslâm Hukukunda İctihad, s. 102.
[5]
Dr. M. Esad Kılıçer, İslâm Fıkhında Rey Taraftarları, Ankara 1975, s. 29-31;
H.Karaman, a.g.e., s. 101-102; Durak Pusmaz, Şamil İslam Ansiklopedisi :
1/160.