B) Tasnif Devri Rivayet Mahsulleri:
1) Ale’r-Rical Rivayet Mahsulleri:
Aslında, daha sonraki dönemlerde yaygınlaşacak
olan alfabetik sistemin ilk örneği olan bu sistemde sahabiler, müslüman
olmaktaki önceliklerine, Hz. Peygamber’e yakınlık derecelerine ya da
kabilelerine göre harf sırasına konulur ve onlardan gelen hadisler, konularına
bakılmaksızın o ismin altına dercedilir. Böylece meydana gelen eserlere bu tür
adı olarak Müsned denir. Bu sistemle meydana getirilen eserlere de Müsned adı
verilmektedir. Bunların bugün elimizde olan ilk örneği 281 sahabi’nin 2767
hadisini ihtiva eden Ebu Davud et-Tayalisi (v.204/819)nin Müsned’i olduğu gibi
en meşhur ve muteber örneği de Ahmed b. Hanbel (v.241/855)’in 10 bin kadar
mükerreriyle birlikte 40 bin eyakın hadis ihtiva eden Müsned’idir. Bugün Müsned
deyince Ahmed b. Hanbel’in eseri akla gelir.
Ale’r-Rical sistemle meydana getirilen bir başka
hadis kitabı çeşidi de Mu’cem’lerdir. Hadislerin, sahabe, şuyuh veya beldelere
göre ve çoğu kere alfabetik olarak sıralandığı eserlere mu’cem denir. Mu’cemler,
genelde kitap müellifinin hocalarının alfabetik olarak sıralanmasıyla
oluşturulan eserlerdir. Bu türün en yaygın örneği ise, Taberani (360/971)’ye ait
olan üç mu’vemdir.
Yine ale’r-rical sisteme sahip bir başka tür de
Etraf kitaplarıdır. Bunun en yaygın ve matbu örneği Abdulğani b. İsmail en-Nablusi
(1143/1750)nin Zehairu’l-mevaris fi’d-delaleti ala mevazi’ıl-hadis adlı
eseridir. Bu kitap, kütüb-i sitte ve Muvatta’da rivayetleri bulunan sahabileri
alfabetik olarak sıraladıktan sonra onların rivayetlerinden pasajlar vermek
suretiyle bu yedi kitaptaki yerine bölüm adı olarak işaret etmekte, bir çeşit
anahtar kitap görevi yapmaktadır.[1]
[1]
Bu türe giren eserlerin geniş tanıtımları için bk. Çakan, Hadis Edebiyatı:
28-43; İsmail Lütfi Çakan, Hadis Usulü, Marmara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Yayınları: 71-72.