İHTİLAFU’L HADÎS

 

Hadîsler bazan birbirine zıd hükümler ifade
ederler. Bu hâli, teâruz, ihtilaf, zıdlık gibi kelimelerle ifâde ederiz. Bu
çeşit hadîsler, ayrı bir inceleme konusu teşkil ederler. Bunları inceleyen hadîs
dalına muhtelifu’l hadîs ilmi denir. Ancak şunu hemen belirtelim ki, karşımıza
çıkan her ihtilaf bu ilmin şümûlüne girmez. Sözgelimi zayıf veya metruk bir
hadîs, sahîh bir hadîse muhâlefet etse, sahîh’e zayıf muhalefeti pek ciddiye
alınmaz.

Öyle ise istılâhi mânada ihtilaf, makbûl
hadîslerde söz konusudur. Bu sebeple İbnu Hacer şöyle bir tarif sunmuştur:
“Makbûl bir hadîsin, kendisi gibi makbûl bir hadîse, araları zorlanmaksızın cem
ve te’lîf edilebilecek şekilde muaraza etmesine muhtelifu’l-hadîs denir”.

Târife dikkat edersek teâruzdan bahsedebilmek
için birkaç unsur olmalıdır:

1-
İki adet makbûl rivayet.

2-
Hadîslerin aynı meseleye temas etmesi, fakat zıt hükümler ifade etmesi.

3- Bu
zıtlığın zâhirde olması, her ikisinin de barıştırılabilir olması.

[1]

Not:
Bazan hadîs, aynı konuda gelen ikinci bir hadîse değil, Kur’an ve Sünnetle gelen
umumî prensiplere, ahkâma da muhâlefet edebilir. Bunun tetkîki de yine
muhtelifu’l-hadîs konusuna girer.[2]