Cerh Ve Ta’dil Elfazının Hükümleri:
Cerh ve ta’dil elfazı 12 tabakaya ayrılırsa da
bunların herbirine ayrı bir hüküm terettüp etmez. Bütün bu elfazdan neticede üç
hükme ulaşılır:
1- İhticac:
Râvi’nin kesinlikle sika olduğuna delalet eden tâbirler, bu râvinin naklettiği
hadîsin sahîh olduğunu ve dolayısıyla rivâyetiyle âlimlerin âmel edebileceğini,
o hadisleri delil olarak kullanarak hüküm çıkarabileceğini gösterir.
2- İtibar:
Râvi’nin bazı küçük kusurları olduğunu, rivâyeti
ile tek başına amel edilemeyeceğini ancak bu durumdaki başka hadisleri
kuvvetlendirebileceğini veya kendisi, başka hadislerle kuvvetlendiği takdirde
kullanılabilir hâle geleceğini ifade eder. Bazı muhaddisler bir de İhtibar
mertebesinden bahsetmiştir. Yani, hadîsin bir aslı var mı, yok mu araştırmaya
değer olduğunu ifâde eder. İtibâr’dan fazla bir farkı yoktur.
3- Terk:
Râvi’deki zayıflık’ın fazlalığını ifâde eder.
Terk’i ifâde eden tabirlerle vasfedilmiş olan râvinin hiçbir rivâyetiyle hiçbir
surette ihticâc ve hatta îtibâr edilemez. Onun rivâyetleri kizb’tir,
uydurma’dır. Bu vasıfları belirtilmeden “hadîs” adıyla rivâyet edilmeleri
“haram”dır.
[1]
Mühim Not:
Bir hadîs hakkında kullanılan “Bu hadîs sahîh
değildir”, “Bu hadîs sâbit değildir”, “Bu hadîs gayr-ı sâbittir” gibi
değerlendirmeler, bu tabiri kullanan şahsa veya tabirin geçtiği kitaba göre
farklı hüküm ifade eder:
1-
Bunlar ve bunlara yakın tâbirler zu’afâ ve mevzûat kitaplarında geçiyorsa,
rivâyetin mevzu yani uydurma olduğuna delâlet eder.
2- Bu
tâbirler ahkâm kitaplarında geçiyorsa, hadîsten ıstılâhî sıhhat’in nefyini ifâde
eder. Bu durumda bir hadîs’e sahîh değildir denmesi, hadisin hasen veya zayıf da
olmadığı mânasına gelmez.
3-
Buraya Irâkî’nin İhya’nın hadislerini tahriçte kullandığı “Bu hadis’le ilgili
bir asl’a rastlamadım” sözü de dahil edilebilir. Araştırıcı onun görmediği
kitapta rastlayabilir. O halde mevzu’dur diye cezmetmelidir.[2]