Vasıl Hemzesi
Belirtme takısı olan harf-i tarif yani اَلْ takısının hemzesi söz başlarında okunur. Örnek:
اَلْوَلَدُ ذَهَبَ. (el-veledü zehebe) Çocuk gitti.
Bu cümlede fâil başta geldiğinden اَلْ takısı olduğu gibi okunmuştur. Aynı اَلْ takısı söz arasında gelirse elifi, yazıldığı halde okunmaz. Geçişte yazıldığı halde okunmayan bu hemzeye hemze-i vasıl denir.
| ذَهَبَ الْوَلَدُ. (zehebel veledu) | Çocuk gitti. |
Kelime başındaki vasıl hemzesinin elifinin üzerine (أ ء) işareti konmaz. Yani (أَ إِ أُ) şeklinde değil (اَ اِ اُ) şeklinde yazılır (اَلتِّلْمِيذُ – اَلْوَلَدُ) gibi.
Bu konuyla ilgili kaideleri şöyle özetleyebiliriz:
1) a- Vasıl hemzesiyle başlayan kelimeden önce, yaniاَلْ takısından önce (üstün, esre, ötre şeklinde) hareke varsa geçişte اَلْ takısının hemzesi (أَ) harekelenmez. Harekeden sonra gelen elif lâm’lı (harf-i tarifli) kelime, kamerî harflerden biriyle başlıyorsa doğrudan evvelki kelimenin harekesiyle lâm’a (لْ) cezim verilir. Örnek:
| ذَهَبَ الْوَلَدُ. | (zehebel veledu) | Çocuk gitti. | |||
| ضَرَبْتُ الْوَلَدَ. | (darabtü’lvelede) | Çocuğu dövdüm. | |||
| أَخَذْتُ الْقَلَمَ. | (ehaztü’l-kaleme) | Kalemi aldım. | |||
| شَرِبْتَ الْمَاءَ. | Suyu içtin. | ||||
| دَخَلَ الْبَيْتَ. | Eve girdi. | ||||
| حَضَرَ الْعَمُّ. | Amca geldi. | ||||
b- Harekeden sonra gelen elif lâm’lı (harf-i tarifli) kelime, şemsî harflerden biriyle başlıyorsa doğrudan önceki kelimenin harekesiyle şemsi harf şeddelenir. Harf-i tarif yazılı olduğu halde okunmaz. Örnek:
| أَخَذْتُ الدَّفْتَرَ. | (Ehaztü’d-deftera) | Defteri aldım. |
| شَرِبْتَ الزَّمْزَمَ. | (Şeribte’z-zemzeme) | Zemzemi içtin. |
| دَخَلَ الدُّكاَّنَ. | (Dehale’d-dükkâne) | Dükkana girdi. |
| حَضَرَ الطَّعاَمُ. | (Hadara’t-taâmü) | Yemek geldi. |
2) Vasıl hemzesiyle başlayan kelimelere kendilerinden önce sonu sâkin (cezimli) bir kelime birleştirilirken esre ile geçiş yapılır.
İlk harf-i kamerî olan bir kelimede geçiş:
| كَتَبَتِ الْبِنْتُ الدَّرْسَ. | (Ketebeti’l-bintu’d-derse) | Kız dersi yazdı. |
İlk harfi şemsî olan bir kelimede geçiş:
| كَتَبَتِ الدَّرْسَ. | (Ketebeti’d-derse) | (Kız) dersi yazdı. |
Ancak تُمْ zamirinde geçiş ötre ile yapılır ve bu kaideden hariçtir:
| كَتَبْتُمُ الدَّرْسَ. | (Ketebtümü’d-derse) | Dersi yazdınız (müz.). |
| سَمِعْتُمُ الْخَبَرَ. | (Semi’tümü’l-habera) | Haberi işittiniz (müz.). |
3) Harf-i tariften önce tenvinli (nekre) bir kelime yer alırsa geçiş, tenvinin nûnuna esre vermek suretiyle gerçekleşir:
| كَتَبَ خاَلِدٌ الدَّرْسَ. | (Ketebe Hâlidünidderse) | Halit dersi yazdı. |
| قَرَأَ عاَدِلٌ الْكِتاَبَ. | (Karae Âdilünilkitabe) | Âdil kitabı okudu. |