CEMİ MÜKESSER (Kırık Çoğul)
Müfredin (tekil halin) şekli bozularak yapılan çoğullardır. Belli bir kâidesi yoktur. Araplardan işittiğimiz gibi kullanılır veya sözlüklere bakarak tesbit edilir. Dolayısıyla murabdırlar. Yani merfû, mansûb, mecrûr durumlarında kelimenin sonunda zâhir (açıkça görünen) hareke alırlar.
| Müfred | Cem | ||
| كِتَابٌ | kitap | كُتُبٌ | kitaplar |
| رَجُلٌ | adam | رِجَالٌ | Adamlar
|
| عِلْمٌ | ilim | عُلُومٌ | ilimler |
| وَرَقٌ | kağıt | أوْرَاقٌ | kağıtlar |
| اَلْمَرْأَةُ | kadın | اَلنِّسَاءُ | kadınlar |
| اَلتِّلْمِيذُ | öğrenci | اَلتَّلاَمِيذُ | öğrenciler |
| اَلطاَّلِبُ | öğrenci | اَلطُّلاَّبُ | öğrenciler (üniversite) |
| اَلْبِنْتُ | kız | اَلْبَنَاتُ | kızlar |
| قَلَمٌ | kalem | اَلْأَقْلاَمُ | kalemler |
| اَلْجَبَلُ | dağ | اَلْجِبَالُ | dağlar |
| مَدْرَسَةٌ | okul | اَلْمَدَارِسُ | okullar |
Görüldüğü gibi hangi ismin sâlim hangi ismin mükesser olduğunu kendimiz tesbit edemeyiz.
Cümle örnekleri:
| فَهِمَ التَّلاَمِيذُ الدُّرُوسَ. | Öğrenciler dersleri anladı. |
| عَلَّمَ الرَّجُلُ أَبْناَءَهُ. | Adam oğullarına öğretti. |
| ذَهَبَ الْأَنْبِياَءُ. | Peygamberler gitti. |
| اِنْتَظَرْتُ الرِّجاَلَ فِي الْمَطاَرِ. | Adamları hava alanında bekledim. |
| خَلَقَ اللَّهُ السَّماَواَتِ وَ الْأَرْضَ. | Allah yerleri ve gökleri yarattı. |
| اَلْآباَءُ كَتَبُوا رَساَئِلَهُمْ. | Babalar mektuplarını yazdılar. |
| اَلْمُدَرِّبوُنَ أَحْضَرُوا المَلاَبِسَ. | Antrenörler elbiseleri getirdiler. |
| مَنْ اَصْدِقاَءُكَ فِي الْمَدْرَسَةِ ؟ | Okuldaki arkadaşların kimlerdir? |
| مَنْ اَصْدِقاَءُكَ فِي الْحَىِّ ؟ | Mahalledeki arkadaşların kimlerdir? |
| ساَفَرَ الْوَلَداَنِ أَمْسِ. | İki çocuk dün yolculuk yaptı. |
| كَيْفَ وَصَلَ الحُجاَّجُ إِلَى السُّعوُدِيَّةِ ؟ | |
| Hacılar Suudi (Arabistan)a nasıl vardılar? | |
| وَصَلَ الحُجاَّجُ إِلَى السُّعوُدِيَّةِ باِلْحاَفِلاَتِ وَ السَّياَّراَتِ وَ السُّفُنِ. | |
| Hacılar Suudi (Arabistan)a otobüslerle arabalarla ve gemilerle vardılar. | |
| ماَذاَ أَخَذَ الحُجاَّجُ مَعَهُمْ فِي سَفَرِهِمْ؟ | |
| Hacılar yolculuklarında beraberlerine ne aldılar? | |
| هَذَا الْماَلُ صَدَقَةٌ مِنِّي لِلْفُقَراَءِ وَ الْمَساَكِينِ[3]. | |
| Bu mal fakirler ve yoksullar için benden sadakadır. | |
| اَلْمُدَرِّسُ سَأَلَ التَّلاَميِذَ عَنْ مُسْتَقْبَلِهِمْ. | |
| Öğretmen öğrencilere gelecekleri hakkında sordu. | |
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
KONULARLA İLGİLİ AYETLER
| 1- وَجَعَلْناَ فِيهاَ جَناَّتٍ مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْناَبٍ وَ فَجَّرْناَ فِيهاَ مِنَ الْعُيُونِ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (36/YÂSÎN, 34). Biz orda (yeryüzünde) hurmadan ve üzüm bağlarından (oluşan) bahçeler yaptık ve (yine) orada pınarlar fışkırttık. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جَعَلَ | kıldı, yaptı | جَنَّةٌ ج جَناَّتٌ | ağaçlı bahçe, bahçeler, cennet | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نَخِيلٌ | hurma | عِنَبٌ ج أَعْناَبٍ | üzüm, üzüm bağı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| فَجَّرَ | fışkırttı, kaynattı | اَلْعَيْنُ ج اَلْعُيُونُ | pınar, su pınarı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2- وَالْقَمَرَ قَدَّرْناَهُ مَناَزِلَ … | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (36/YÂSÎN, 39). Aya (birtakım) yörüngeler (menziller) tayin ettik. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اَلْقَمَرُ | ay. (Burada الْقَمَرَ kelimesi önemi vurgulamak için öne geçmiş mef’ûldür). | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| قَدَّرَ | takdir etti, tayin etti, ölçüp biçti. (Mef’ûl, fiilden önce geldiğinde, fiilde ona dönen bir zamir bulunur). | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مَنْزِلٌ ج مَناَزِلُ | menzil, yörünge. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3- هُمْ وَ أَزْواَجُهُمْ فِي ظِلاَلٍ عَلَى الْأَراَئِكِ … | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (36/YÂSÎN, 56). Kendileri (onlar) ve eşleri gölgelerde tahtlar üzerinde… | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| زَوْجٌ ج أَزْواَجٌ | eş, zevce | ظِلٌّ ج ظِلاَلٌ | gölge, gölgelik | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| أَرِيكَةٌ ج اَلْأَراَئِكُ | koltuk, taht, yatak, divan, üzerine oturulan her çeşit eşya | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4- …خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَياَةَ… | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (67/MÜLK, 2). …ölümü ve hayatı yarattı.. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| الْمَوْتُ | ölüm | خَلَقَ | yarattı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 5- وَ لَقَدْ خَلَقْناَ الْإِنْساَنَ مِنْ سُلاَلَةٍ مِنْ طِينٍ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (23/MÜ’MİNÛN, 12). Andolsun biz insanı, çamurdan (süzülüp, çıkarılmış) bir özden yarattık. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| لَقَدْ | Andolsun, gerçekten, hakikaten. (Baştaki lâm yemin ifade eder. قَدْ ise mâzî fiilin önünde tahkik (pekiştirme), kuvvetlendirme görevi yapar. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سُلاَلَةٌ | öz, hülasa, süzme, döl, nutfe | طِينٌ | çamur | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 6- …أَنْشَأَكُم وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصاَرَ وَالْأَفْئِدَةَ… | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (67/MÜLK, 23). (O ki), sizi yarattı, size (işitecek) kulak, (görecek) gözler ve (hissedecek) gönüller verdi. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| أَنْشَأَ | yarattı, inşa etti | اَلسَّمْعُ | kulak | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اَلْبَصَرُ ج اَلْأَبْصاَرُ | göz | اَلْفُؤاَدُ ج اَلْأَفْئِدَةُ | gönül | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 7- …إِنَّماَ الْعِلْمُ عِنْدَ اللَّهِ وَ إِنَّماَ أَناَ نَذِيرٌ .. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (67/MÜLK, 26). (De ki:) İlim ancak Allah’ın katındadır, (yanındadır), ben ancak bir uyarıcıyım. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| إِنَّماَ | ancak, yalnız, (hasr edatı) | عِنْدَ اللَّهِ | Allah’ın katında (yanında) | نَذِيرٌ | uyarıcı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 8- وَ خَلَقْناَكُمْ أَزْواَجاً. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (78/NEBE, 8). Sizi çift çift (çiftler olarak) yarattık. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| أَزْواَجٌ | eşler, çiftler |
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 9- وَجَعَلْناَ نَوْمَكُمْ سُباَتاً. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (78/NEBE, 9). Uykunuzu bir dinlenme yaptık. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اَلسُّباَتُ | istirahat rahatlık, sükûnet, ölüm | نَوْمٌ | uyku | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 10- وَجَعَلْناَ اللَّيْلَ لِباَساً. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (78/NEBE, 10). Geceyi bir örtü yaptık. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| لِباَسٌ | elbise, örtü | جَعَلَ | kıldı, yaptı, yarattı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 11- وَجَعَلْناَ النَّهاَرَ مَعاَشاً. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (78/NEBE, 11). Gündüzü bir geçim kaynağı kıldık. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مَعاَشٌ | geçim kaynağı, geçim sağlama vakti | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 12- وَ بَنَيْناَ فَوْقَكُمْ سَبْعاً شِداَداً. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (78/NEBE, 12). Ve üstünüzde yedi sağlam (gök) bina ettik. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| بَنَى | bina etti, yaptı | سَبْعٌ | yedi | شِداَدٌ | sağlam | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 13- وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمواَتِ وَالْأَرْضَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (2/BAKARA, 255). Onun (Allah’ın) kürsüsü gökleri ve yeri kuşatmıştır. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| وَسِعَ | içine aldı, kapladı, (sardı, kuşattı) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| كُرْسِيٌّ | taht, sandalye, koltuk, kürsü | اَلسَّماَءُ ج اَلسَّمواَتُ | gök | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 14- اَلرَّحْمَنُ . عَلَّمَ الْقُرْآنَ . خَلَقَ الْإِنْساَنَ . عَلَّمَهُ الْبَياَنَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (55/RAHMÂN, 1, 2, 3, 4). Çok merhametli (Allah) Kur’ân’ı öğretti, insanı yarattı, ona açıklamayı öğretti. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اَلرَّحْمَنُ | çok merhametli (Yalnız Allah’a ıtlak edilir) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| عَلَّمَ | öğretti | الْبَياَنَ | konuşmak, düşünceleri dile getirmek | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 15- وَالسَّماَءَ رَفَعَهاَ وَ وَضَعَ الْمِيزاَنَ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (55/RAHMÂN, 7). Göğü (Allah) yükseltti ve mîzanı (dengeyi) o koydu. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اَلسَّماَءُ | gök. (Semâi müennes olan bu kelime burada öne geçmiş mef’ûldür. Kendinden sonra gelen fiilde ona dönen bir zamir vardır). | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| رَفَعَ | yükseltti, kaldırdı | وَضَعَ | koydu, hüküm koydu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اَلْمِيزاَنَ | ölçü, denge, tartı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 16- وَالْأَرْضَ وَضَعَهاَ لِلْأَناَمِ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (55/RAHMÂN, 10). Yeri mahlûkat için koydu (yarattı). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اَلْأَرْضُ | arz, dünya, yer, toprak | اَلْأَناَمُ | halk, mahlûkât | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 17- كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (55/RAHMÂN, 29). Her gün O (Allah) bir iştedir. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| كُلَّ يَوْمٍ | her gün. (كُلَّ den sonra gelen ismin esre olduğunu hatırlayınız.) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شَأْنٌ | iş, hal, durum (ehemmiyetli ve büyük işler için kullanılır) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 18- كَذَّبَتْ عاَدٌ الْمُرْسَلِينَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (26/ŞUARÂ, 123). Ad (milleti)[4] peygamberleri yalanladı. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اَلْمُرْسَلُ | peygamber, elçi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 19- كَذَّبَتْ ثَمُودُ الْمُرْسَلِينَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (26/ŞUARÂ, 141). Semud (milleti de) peygamberleri yalanladı. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 20- فَعَقَرُوهاَ فَأَصْبَحُوا ناَدِمِينَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (26/ŞUARÂ, 157). Akabinde onu (mucize deveyi) kestiler, arkasından pişman oldular. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| عَقَرَ | kesti | أَصْبَحَ | oldu | ناَدِمٌ | pişman | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 21- قاَلُوا إِنَّماَ أَنْتَ مِنَ الْمُسَحَّرِينَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (26/ŞUARÂ, 185). Sen ancak büyülenmişlerdensin dediler. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اَلْمُسَحَّرُ | büyülenmiş | إِنَّماَ | ancak | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 22- فَجَعَلْناَهُمْ سَلَفاً وَ مَثَلاً لِلْآخرِينَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (43/ZUHRUF, 56). Onları sonrakiler için bir geçmiş ve (ibret için) bir örnek kıldık. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سَلَفٌ | geçmiş | مَثَلٌ | misal, örnek | اَلْآخرِينَ | sonrakiler | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 23- ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (9/TEVBE, 26). Sonra Allah Resûlü ve müminler üzerine sekînetini (sukûnet ve huzur duygusunu) indirdi. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 24- اِنَّماَ الْمُؤْمِنُونَ اِِخْوَةٌ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (49/HUCURAT, 10). Mü’minler ancak kardeştirler. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| أَخٌ ج اِِخْوَةٌ | kardeş | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 25- اِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (36/YÂSÎN, 3). Sen şüphesiz peygamberlerdensin. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 26- اِذْ جاَءَهاَ الْمُرْسَلُونَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (36/YÂSÎN, 13). Hani onlara (şehir halkına) peygamberler gelmişlerdi. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اِذْ | hani, bir zamanlar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 27- … غَفَرَ لِي رَبِّي وَ جَعَلَنِي مِنَ الْمُكْرَمِينَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (36/YÂSÎN, 27). Rabbim(in) beni bağışladı(ğını) ve beni ikram edilenlerden kıldı(ğını)[5] (keşke bilselerdi)… | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| غَفَرَ لِ | bağışladı | الْمُكْرَمُ | ikram edilen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 28- وَ آيَةٌ[6] لَهُمُ اللَّيْلُ … فَاِذاَ هُمْ مُظْلِمُونَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (36/YÂSÎN, 37). Gece de onlar için bir işarettir.. Birden onlar karanlıklara gömülmüşlerdir. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مُظْلِمٌ | karanlıkta kalan |
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| فَاِذاَ هُمْ | bir de bakmışsın onlar. [(اِذاَ) yanında zamirle yer aldığı zaman izâ fücâiyye dediğimiz “bir de bakmışsın, birden, ansızın” manasını verir, (فَاِذاَ هُوَ) bir de bakmışsın o, (فَاِذاَ هُمْ) bir de bakmışsın onlar gibi] . | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 29- قاَلُوا ياَ وَيْلَناَ مَنْ بَعَثَناَ مِنْ مَرْقَدِناَ … وَ صَدَقَ الْمُرْسَلُونَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (36/YÂSÎN, 52). (İşte o zaman) “Eyvah! Yazıklarolsun bize, kabrimizden bizi kim kaldırdı? .. (Demek) peygamberler doğru söylediler” derler. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ياَ وَيْلَناَ | eyvah, yazıklar olsun bize (tabir) | مَرْقَدٌ | yatılan yer, mezar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| بَعَثَ | diriltti, kaldırdı | صَدَقَ | doğru söyledi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 30- هُمْ فِيهاَ خاَلِدُونَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(7/A’RÂF, 42). Onlar (inanıp iyi işler yapanlar) orada (cennette) ebedîdirler.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 31- وَجَعَلَ الظُّلُماَتِ وَ النُّورَ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (6/EN’ÂM, 1). Karanlıkları ve aydınlığı yarattı. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(5/MÂİDE, 19). Muhakkak ki size bir müjdeleyici ve bir uyarıcı gelmiştir. Allah herşeye kâdirdir.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||