VASIL VE KAT’I HEMZELERİ
HEMZE-İ VASIL: Kelime başında bulunan ve yalnız yazıldığı zaman okunan, başka kelimeden sonra geldiğinde yazılsa da okunmadan atlanılan “elif” veya “hemze”ye “hemze-i vasıl” denir. Hemze-i vasıl kelimenin kök harfi olmayıp zâiddir. (أَ إِ أُ) şeklinde değil (اَ اِ اُ) şeklinde yazılır. Kendisinden sonra gelen harf ise sâkin olur. Özetle:
Başta bulunan hemze okunur:
اِبْنُهُ – اِمْرَأَتُهُ – اِرْجِعْ – اُدْخُلْ
Kendilerinden önce kelime gelen hemzeler yani söz arasında gelen hemzeler okunmazlar:
وَابْنُهُ – وامْرأَتُهُ – فَارْجِعْ – وَادْخُلْ
Başlarında vasıl hemzesi bulunan kelimeler:
1. Harf-i târif (ال)’in elifi: (باَبُ الْبَيْتِ) evin kapısı
2. Sülâsî (üç harfli) fiillerin emr-i hâzırlarının başındaki elifler:
إفْتَحْ – وَافْتَحْ (aç), اُنْصُرْ – وَانْصُرْ (yardım et), إفْرَحْ – وَافْرَحْ(sevin)
وَاعْفُ عَنَّا يَا كَرِيمُ / وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِر لَنَا وَارْحَمْنَا أنْتَ مَوْلاَنَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ.
(Bizi bağışla ey Yüce!/ Bizi affet, bize mağfiret et, bize merhamet et, Sen bizim Mevlâ’mızsın, kafir topluluklara karşı bize yardım et.)(Bakara, 286)
3. إفْعاَل bâbı dışındaki mezîd fiillerin elif ile başlayanlarının mâzî, emr-i hâzır ve masdarlarının başlarındaki elifler:
قاَلَ اجْتَمِعُوا (اِجْتَمَعَ يَجْتَمِعُ) (Dedi: toplanınız!) (emir), اِنْكَسَرَ – وَانْكَسَرَ (kırıldı)(mâzi)
اِسْتِقْبَالٌ – وَاسْتِقْبَالٌ (اِسْتَقْبَلَ يَسْتَقْبِلُ اِسْتِقْياَلاً) (karşılamak)(masdar)
4. Aşağıdaki kelimelerin başındaki elifler:
| اِسْمٌ | isim | اِثْناَنِ | iki (müz.) | اِمْرُؤٌ | erkek | اِبْنٌ | oğul |
| اِسْتٌ | arka | اِثْنَتاَنِ | iki (müe.) | اِمْرَأَةٌ | kadın | اِبْنَةٌ | kız |
| اَيْمَنُ – اَيْمُ | yemin olsun | ||||||
| وَابْنُ فُلانٍ | filanın oğlu | وَاثْنَانِ | iki |
F اَلْ’in başına لِـ gelirse hemze yazılmaz:اَلْقَلَمُ, لِلْقَلَمِ – اَلصَّفُّ, لِلصَّفِّ
HEMZE-İ KAT’I: Kelime başında bulunan ve başka kelimeden sonra geldiğinde, hemzesi her zaman yazılıp okunması gereken hemzelere “hemze-i kat’ı” denir. Hemze-i vasılın dışında kalan hemzeler de hemze-i kat’ıdır.
Başlarında kat’ı hemzesi bulunan kelimeler:
Hemze-i vasılın dışında kalan hemzeler de hemze-i kat’ıdır. Ayrıntı verecek olursak şunlar olacaktır:
1. إفْعاَل bâbının mâzî, emr-i hâzır ve masdarının başındaki hemze:
| وَأَرْسَلَ | ve gönderdi | فَأََخْرِجْ | hemen çıkar |
| وَأَكْرَمَ | ve ikram etti | وَإِخْرَاجُهُ | ve onu çıkarması |
2. Muzâri mütekellim’in hemzesi (أَكْتُبُ),
3. İsmi tafdilin hemzesi (أَفْضَلُ),
4. Sıfat-ı müşebbehenin hemzesi (أَحْمَرُ),
5. (أَفْعاَلُ) veznindeki cem-i mükesser’in hemzesi (أَشْياَءُ),
6. Sülâsî’den gelen mehmûz’ul-fâ’nın hemzesi (أَخَذَ),
7. Taaccüb fiillerinin hemzeleri (أَفْعِلْ بِهِ)(ماَ أَفْعَلَهُ),
8. Hemze ile başlayan Arapça’ya dışarıdan giren yabancı özel isimlerin hemzesi (إِبْراَهِيمُ),
9. Yabancı olmayıp evveli hemze ile başlayan cins isimlerin hemzesi (أَسَدٌ)(aslan), (إِبِلٌ)(develer),
10. Soru harfi olan (أَ) hemze (أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ ؟) (Biz senin göğsünü açıp genişletmedik mi? İnşirah, 1),
11. Nidâ harfi olan (أَ) hemze (أَ رَجُلُ!) (Ey adam!)[1].