Arapça Gramer

Sülasi Mezid Fiillerden İfal Babı

 

MÜCERRED VE MEZÎD FİİLLER

Arapça’da fiiller kök harfleri bakımından ikiye ayrılır:

1. Mücerred fiiller : Asıl kökleri 3 veya 4 harften oluşan fiiller.

2. Mezîd fiiller: Aslı 3 veya 4 harften oluşan mücerred fiillere harf eklenmesiyle oluşan fiiller.

Kuruluşu üç harften oluşan fiillere sülâsi mücerred denir.

نَصَرَ  عَلِمَ   فَتَحَ   gibi.

Kuruluşu dört harften oluşan fiillere rübâi mücerred denir.

(yuvarladı) gibi.   دَحْرَجَ – يُدَحْرِجُ – دَحْرَجَةً

I) SÜLASİ MEZÎD FİİLLER

Asıl kök harfleri üç harften oluşan sülâsî mücerred fiillere harf eklenerek meydana getirilen fiillere sülâsi mezîd fiiller denir.

A) SÜLASİ MÜCERREDE TEK HARF İLAVESİYLE KURULAN MEZİT FİİLLER

Sülâsî mücerred’e bir harf ilavesiyle kurulan fiiller 3 şekilde gelir. Örnekleriyle birlikte şöyledir:

 

Masdar

Muzâri

Mâzî

 

اِفْعَالاً

يُفْعِلُ

أَفْعَلَ

 

إِعْلاَماً

يُعْلِمُ

أَعْلَمَ

 

bildirmek

bildiriyor

bildirdi

 

وَ تَفْعِيلَةً

تَفْعِيلاً

يُفَعِّلُ

فَعَّلَ

وَ تَعْلِيمَةً

تَعْلِيماً

يُعَلِّمُ

عَلَّمَ

 

öğretmek

öğretiyor

öğretti

 

وَ فِعاَلاً

مُفَاعَلَةً

يُفَاعِلُ

فَاعَلَ

وَكِتاَباً

مُكاَتَبَةً

يُكَاتِبُ

كَاتَبَ

 

yazışmak

yazışıyor

yazıştı

             

Şimdi bunları sırasıyla inceleyelim:

1) IF’ÂL  (إفْعَالٌ) BÂBI

Masdar

Muzâri

Mâzî

اِفْعَالاً

يُفْعِلُ

أَفْعَلَ

إِعْلاَماً

يُعْلِمُ

أَعْلَمَ

bildirmek

bildiriyor

bildirdi

Sülâsî fiilin kökünün başına bir elif (ا) ilavesiyle kurulur. Arttırılmış fiiller genellikle masdarının adıyla anılır, üçlü fiiller bu grubun kalıbına girer yani mâzî muzâri ve masdar harekeleri girdiği kalıbın aynısı olur.

Gayesi: Üç harfli bir fiilin bu kalıba alınmasından gaye (جَلَسَ خاَلِدٌ) (Hâlit oturdu) gibi lâzım (mef’ûl almayan) bir fiilse, (أَجْلَسَ خاَلِدٌ عاَدِلاً) (Hâlit Adil’i oturttu) şeklinde müteaddî yapmaktır. Şayet söz konusu fiil geçişli ise bu defa onu ikinci kattan müteaddî yapar. Esas manaları bir işin olmasını sağlamak, bir fiilin anlamının bir nesne üzerindeki etkisini belirtmektir:

عَلِمَ مُحَمَّدٌ الْخَبَرَ.

Muhammed haberi öğrendi.

أَعْلَمَ مُحَمَّدٌ خاَلِداً الْخَبَرَ.

Muhammed Halit’e haberi bildirdi.

Örnekler:

نَزَلَ

indi

إِنْزاَلاً

يُنْزِلُ

أَنْزَلَ

indirdi (birşeyin inmesini sağladı)

خَرَجَ

çıktı

إخْرَاجاً

يُخْرِجُ

أَخْرَجَ

çıkardı (birşeyin çıkmasını sağladı)

ذَهَبَ

gitti

إِذْهاَباً

يُذْهِبُ

أَذْهَبَ

giderdi (gitmesini sağladı)

عَلِمَ

bildi

إِعْلاَماً

يُعْلِمُ

أَعْلَمَ

bildirdi

كَثُرَ

çoğaldı

إِكْثاَراً

يُكْثِرُ

أَكْثَرَ

çoğalttı

فَهِمَ

anladı

إِفْهاَماً

يُفْهِمُ

أَفْهَمَ

anlattı

 

أعْلَمَ خَالِدٌ عَلِيّاً جَمَالاً فَاضِلاً.

Halit, Ali’ye Cemal’in faziletli olduğunu bildirdi.

خَرَجَ الطُّلاَّبُ مِنَ الْمَدْرَسَةِ.

Öğrenciler okuldan çıktı.

أَخْرَجَ الْمُعَلِّمُ الطُّلاَّبَ مِنَ الْمَدْرَسَةِ.

Öğretmen öğrencileri okuldan çıkardı.

خُرِجَ مِنَ الْمَدْرَسَةِ.

Okuldan çıkıldı.

إفْعَال  bâbının çekimi aynen sülâsî mücerredler gibidir: اَخْرَجَçıkardı يُخْرِجُ  çıkarıyor

 

 

                   Mâzî Malûm Çekimi

 

 

 

أَخْرَجُوا

أَخْرَجَا

اَخْرَجَ

Gâib

 

 

أَخْرَجْنَ

أَخْرَجَتَا

أَخْرَجَتْ

Gâibe

 

 

 

أَخْرَجْتَ

Muhâtab

 

 

                     

Muzâri Malûm Çekimi

 

 

يُخْرِجُونَ

يُخْرِجَانِ

يُخْرِجُ

Gâib

 

 

يُخْرِجْنَ

تُخْرِجَانِ

تُخرِجُ

Gâibe

 

 

 

تُخْرِجُ

Muhâtab

 

                 

Meçhûl hali için mâzîdeki hemze ötre, sondaki ikinci harf esre yapılır: (أُخْرِجَ  çıkarıldı). Muzâri meçhûlde ise, muzaraat harfi ötre, sondan bir önceki harf de üstün hale getirilir: (يُخْرَجُ çıkarılıyor)

 

      Mâzî Meçhûl

 

أُخْرِجُوا

أُخْرِجَا

أُخْرِجَ

Gâib

أُخْرِجْنَ

اُخْرِجَتَا

اُخْرِجَتْ

Gâibe

 

اُخْرِجْتَ

Muhâtab

                                                     Muzâri Meçhûl

يُخْرَجُونَ

يُخْرَجَانِ

يُخْرَجُ

Gâib

يُخْرَجْنَ

تُخْرَجَانِ

تُخْرَجُ

Gâibe

 

تُخْرَجُ

Muhâtab

               

Emr-i Hâzırı: Mezîd fiiller içinde yalnızca if’âl bâbının emrindeki hemze üstündür.

يُخْرِجُ

dan

أَخْرِجْ

çıkar

        يُرْسِلُ

dan

أَرْسِلْ

gönder

Emr-i Hâzır Çekimi

أَخْرِجْ     أَخْرِجَا   أَخْرِجُوا

Muhâtab

أَخْرِجيِ   أَخْرِجَا   أَخْرِجْنَ  

Muhâtaba

İsm-i Fâili:  Muzârisinin يـُ    harfini مُ   ya çevirmekle elde edilir.

يُخْرِجُ

dan

مُخْرِجٌ

çıkaran

يُرْسِلُ

dan

مُرْسِلٌ

gönderen

İsm-i Mef’ûlü: İsm-i fâilinin sondan bir önceki harfinin üstün yapılmasıyla olur:

مُخْرِجٌ

çıkaran

مُخْرَجٌ

çıkarılan

مُرْسِلٌ

gönderen

مُرْسَلٌ

gönderilen

 

 

 

 

 

Not: If’âl bâbındaki fiillerin mâzî, emir ve masdarlarındaki hemzeler, diğer fiillerin aksine (hemze-i kat’ olduğundan) geçiş halinde atılmaz ve her durumda okunurlar:

وَأَرْسَلَ – وَأَكْرَمَ – فَأَخْرِجْ – وَإِخْرَاجُهُ

Mezîd fiiller de diğer üç harfli fiiller gibi şeddeli harf, hemze ve illet harfi taşıyabilirler:

Muza’af İf’âl Bâbının Çekimi:

Mehmûz İf’âl Bâbının Çekimi:

تَمَّ (tamam oldu)

أَتَمَّ (tamamladı)

أَمِنَ  (emin oldu)

آمَنَ  (iman etti, inandı)

Mâzî

أَتَمَّ

Mâzî

آمَنَ

Muzâri

يُتِمُّ

Muzâri

يُؤْمِنُ

Mansûb

يُتِمَّ

Emir 

آمِنْ

Meczûm

يُتِمَّ – يُتْمِمْ

İsm-i Fâil

مُؤْمِنٌ

Emir 

أَتِمَّ

İsm-i Mef’ûl 

مُؤْمَنٌ

İsm-i Fâil

مُتِمٌّ

Masdar

إِيماَنٌ

İsm-i Mef’ûl 

مُتَمٌّ

Mâzî Meçhûl

أُومِنَ

Masdar

إِتْماَمٌ

Muzâri Meçhûl 

يُؤْمَنُ

Mâzî Meçhûl

أُتِمَّ

 

 

Muzâri Meçhûl 

يُتَمُّ

 

 

Not: Görüldüğü gibi (آمَنَ) fiilinin mâzi malûm ve meçhûl çekiminde fiilin birinci kök harfine if’âl bâbının elifi gelince uzatma yapılır:

(أَمِنَ) den     آمَنَ  (iman etti)     أُومِنَ(iman edildi)

 Muzâri 1. şahıs ve emirde de aynı uzama olur:

آمِنْ (iman et)   أُومِنُ (iman ediyorum)

Masdarda da aynı tip ses uzaması olur:  إِيماَنٌ –   îmânun (iman etmek)

Misâl If’âl Bâbının Çekimi:

وَرَثَ – أَوْرَثَ (mirasçı kıldı)

يَقِنَ  – أَيْقَنَ (gerçekten bildi)

Mâzî

أَوْرَثَ

Mâzî

أَيْقَنَ

 

Muzâri

يُورِثُ

Muzâri

يُوقِنُ

 

Emir 

أَوْرِثْ

Emir 

أَيْقِنْ

 

İsm-i Fâil

مُورِثٌ

İsm-i Fâil

مُوقٍ

 

İsm-i Mef’ûl 

مُورَثٌ

İsm-i Mef’ûl 

مُوقاً

 

Masdar

إِيراَثاً

Masdar

إِيقاناً

 

Mâzî Meçhûl

أُورِثَ

Mâzî Meçhûl

أُوقِنَ

 

Muzâri Meçhûl 

يُورَثُ

Muzâri Meçhûl 

يُوقَنُ

 

 

Nâkıs İf’âl Bâbının Çekimi:

Ecvef İf’âl Bâbının Çekimi:

أَلْقَى (attı)

أَماَتَ (öldürdü)

Mâzî

أَلْقَى

Mâzî

أَماَتَ

Muzâri

يُلْقِي

Muzâri

يُمِيتُ

Emir 

أَلْقِ

Emir 

أَمِتْ

İsm-i Fâil

مُلْقٍ

İsm-i Fâil

مُمِيتٌ

İsm-i Mef’ûl 

مُلْقىً

İsm-i Mef’ûl 

مُماَتٌ

Masdar

إِلْقاَءً

Masdar

إِماَتَةٌ

Mâzî Meçhûl

أُلْقِيَ

 

 

Muzâri Meçhûl 

يُلْقَى

 

 

Mansûb Meçhûl

يُلْقَى

 

 

Meczûm Meçhûl

يُلْقَ

 

 

Not: Genellikle üçüncü harfi veya sonrası illetli olan mezîd fiillerin masdarları tâ-i merbûtalı gelir.

Çok kullanılan أَرَى (gösterdi) fiilinin çekimi esasen nâkıs fiil gibidir:

Mâzî

أَرَى

Masdar

إِراَئَةٌ

Muzâri

يُرِي

Mâzî Meçhûl

أُرِيَ

Emir 

أَرِ

Muzâri Meçhûl 

يُرَى

İsm-i Fâil

مُرٍ

Meçhûl Mansûb

يُرَى

İsm-i Mef’ûl 

مُرىً

Meçhûl  Meczûm

يُرَ

Cümle Örnekleri:

1- وَقَفَ الرَّجُلُ – أَوْقَفَ الرَّجُلُ السَّياَّرَةَ – دَخَلَ الْوَلَدُ فِي الْغُرْفَةِ – أَدْخَلَ الْوَلَدُ الْحَقِيبَةَ فِي الْغُرْفَةِ.

2- غَضِبَتْ لَيْلَى أَمْسِ. أَغْضَبَتْ لَيْلَى أُخْتَهاَ أَمْسِ  – فَرِحَتِ الْأُمُّ بِزِياَرَةِ الْكَعْبَةِ. أَفْرَحَتِ الْأُمُّ بِنْتَهاَ بِزِياَرَةِ الْكَعْبَةِ .

3- أَغْلَقَ الْأَوْلاَدُ الناَّفِذَةَ – أُغْلِقَتِ النَّواَفِذُ – كَانَ الرَّجُلُ كَثِيرَ السُّؤاَلِ وَلَكِنَّ أَحَداً لَمْ يُعْطِهِ[1] شَيْئاً.

4- يُقِيمُ[2] بَيْنَ أَهْلِهِ . يَعِيشُ سَعِيداً . مَنْ يُقِمْ بَيْنَ أَهْلِهِ يَعِشْ سَعِيداً – يُعِينُ[3] مُسْلِماً . يُعِينُهُ اللَّهُ . مَنْ يُعِنْ مُسْلِماً يُعِنْهُ اللَّهُ.

5- اَلْأَئِمَّةُ الْأَرْبَعَةُ الَّذِينَ أَنْشَأُوا الْمَذاَهِبَ الْفِقْهِيَّةَ هُمْ : أَبُو حَنِيفَةَ وَ ماَلِكٌ وَ الشاَّفِعِيُّ وَ ابْنُ حَنْبَلٍ.

6- أَنْزَلَ اللَّهُ الْقُرْآنَ فيِ شَهْرِ رَمَضاَنَ وَ نَصَرَ الْمُسْلِمِينَ فيِ مَوْقِعَةِ بَدْرٍ- يُرْسِلُ بَعْضُ الْآباَءِ أَوْلاَدَهُمْ لِدِراَسَةِ الطِّبِّ – مِنَ الْآباَءِ مَنْ يُرْسِلُ أَوْلاَدَهُ لِدِراَسَةِ الطِّبِّ .

7- أَ كُنَّ يُرِدْنَ  أَنْ يَكْتُبْنَ الرَّساَئِلَ ؟ لاَ ، لَمْ تَكُنْ يُرِدْنَ كِتاَبَتَهاَ.

8- أَ كاَنَ يُرِيدُ أَنْ يَشْتَرِيَ السَّياَّرَةَ ؟ لاَ ، لَمْ يَكُنْ يُرِيدُ شِراَءَهاَ-  هَلْ أَعْجَبَتْكَ تِلْكَ الْحِكاَيَةُ ؟ – هَلْ أَعاَنَ الرَّجُلُ عَدُوَّهُ ؟ – لاَ ، لَمْ يُعِنْ.

9- أَعْطَى ساَلِمٌ الْفُقَراَءَ مِماَّ أَعْطاَهُ اللَّهُ – إِذاَ وَجَدَ الْمُسْلِمُ أَذىً[4] فِي الطَّرِيقِ أَزاَلَهُ[5].

10- قَتَلَ الطاَّلِبُ الْوَقْتَ فِيماَ لاَ يُفِيدُ[6] – أَجاَبَ[7] أَحْمَدُ عَنْ كُلِّ الْأَسْئِلَةِ الصَّعْبَةِ .

11-كاَنَ يُثِيرُ[8] الْفُقَراَءَ عَلَى الْأَغْنِياَءِ – أَكْمَلَ أَحْمَدُ الْمَدْرَسَةَ – أَتْقَنَ أَحْمَدُ اللُّغَتَيْنِ الْعَرَبِيَّةَ وَ الْفاَرِسِيَّةَ.

12- هَذِهِ رِحْلَةٌ طَوِيلَةٌ وَ أَخْشَى أَنْ تَكُونَ مُتْعِبَةً وَ مُمِلَّةً . بِالْعَكْسِ سَتَكُونُ رِحْلَةً مُمْتِعَةً.

13- أَلْقاَهُ[9] فِي النَّهْرِ وَ غاَصَ فِي الْماَءِ. هَلْ أُغْلِقَ باَبُ الْمَلْعَبِ ؟ نَعَمْ ، أَغْلَقَ الْمُشْرِفوُنَ باَبَ الْمَلْعَبِ.

14- عَبْدُ اللَّهِ مُؤْمِنٌ بِاللَّهِ – ماَزاَلَ عَبْدُ اللَّهِ مُؤْمِناً بِاللَّهِ – أَنْتِ تُطِيعِينَ[10] واَلِدَيْكِ – أَسْرَعْتُ إِلَى رَجُلٍ يَطْلُبُ الْمُساَعَدَةَ .

15- لاَ يُحِبُّ أَبُوكِ إِلاَّ إِياَّكِ ياَ زَيْنَبُ – أَعْطِهِمُ الطَّعاَمَ -كاَنَتْ واَلِدَتيِ تُعِدُّ[11] طَعاَمَ الْفَطوُرِ.

16- أَخْرَجَ الْمُدَرِّسُ الدَّفْتَرَ – أَخْرَجَ التِّلْميِذُ دَفْتَرَ الْحِساَبِ- لِيُعْطِكَ كُتُبِي. أَراَنِي[12] الشُّرْطِيُّ إِياَّهُ.

17- أَنْتَ سَتُعِدُّ الْعَشاَءَ – أَحْضَرَتْ عاَئِشَةُ الدَّواَءَ والْماَءَ – سَأَذْهَبُ إِلَى الْمَطْبَخِ وَ أُعِدُّ الطَّعاَمَ سَريِعاً.

18- لِماَذاَ ذَهَبَتِ الْبِنْتُ إِلَى الْمَطْبَخِ ؟ ذَهَبَتِ الْبِنْتُ إِلَى الْمَطْبَخِ لِتُعِدَّ الطَّعاَمَ – أَحْضَرَ الْأَبُ سَحوُرَ الْأُسْرَةِ.

19- أَلاَ يُجِيبُ أَحْمَدُ عَنِ الْأَسْئِلَةِ فِي سُرْعَةٍ ؟ بَلَى ، يُجِيبُ عَنِ الْأَسْئِلَةِ فِي سُرْعَةٍ .

 هَلْ لاَ  تُجِيبُ عَنِ الْأَسْئِلَةِ فِي سُرْعَةٍ ؟ بَلَى ، أُجيِبُ عَنِ الْأَسْئِلَةِ فِي سُرْعَةٍ  .

Tercüme:

1- Adam durdu. Adam arabayı durdurdu. Çocuk odaya girdi. Çocuk çantayı odaya soktu.

2- Dün Leylâ kızdı. Dün Leylâ kızkardeşini kızdırdı. Anne kâbe ziyaretiyle sevindi. Anne kızını Kâbe ziyaretiyle sevindirdi.

3- Çocuklar pencereyi kapattı. Pencereler kapatıldı. Adamın çok isteği vardı fakat kimse ona birşey vermedi.

4- Ailesinin arasında ikamet ediyor. Mutlu yaşıyor. Kim ailesinin arasında ikamet ederse mutlu yaşar. Müslümana yardım ediyor. Allah ona yardım ediyor. Kim müslümana yardım ederse Allah (da) ona yardım eder.

5- Fıkhî mezhepleri inşa eden dört imam Ebû Hanife, Mâlik, Şâfii ve İbn Hanbel’dir.  

6- Allah Kur’ân’ı Ramazan ayında indirdi ve Bedir savaşında müslümanlara yardım etti. Bazı babalar çocuklarını tıp tahsili için gönderiyor. Çocuklarını tıp tahsili için gönderen babalar vardır.

7- Mektupları yazmak istiyorlar mıydı? Hayır, onları yazmak istemiyorlardı.

8- Arabayı satın almak istiyor muydu? Hayır, onu satın almak istemiyordu. O hikaye hoşuna gitti mi? Adam düşmanına yardım etti mi? Hayır, yardım etmedi.

9- Sâlim Allah’ın kendisine verdiklerinden fakirlere verdi. Müslüman yolda bir eza gördüğü zaman onu izâle eder (giderir).

10- Öğrenci kendisine fayda vermeyen şeylerde vakti öldürdü. Ahmet tüm zor sorulara cevap verdi.

11- Fakirleri zenginlere karşı ayaklandırıyordu. Ahmet okulu tamamladı. Ahmet Arapça ve Farsça iki dili sağlamlaştırdı.

12- Bu uzun bir yolculuktur ve ben onun yorucu ve sıkıcı olmasından korkuyorum. Bilakis faydalı bir yolculuk olacak.

13- Onu nehre attı o da suyun içine çöktü. Oyun sahasının kapısı kapandı mı? Evet yöneticiler oyun sahasının kapısını kapattılar.

14- Abdullah Allah’a iman etmektedir. Abdullah hâla Allah’a iman etmektedir. Sen ana-babana itaat ediyorsun. Yardım isteyen adama koştum.

15- Baban yalnızca seni seviyor Ey Zeynep! Onlara yemek ver. Annem kahvaltı yiyeceğini hazırlıyordu.

16- Öğretmen defteri çıkardı. Öğrenci matematik defterini çıkardı. Kitaplarımı sana versin. Polis onu bana gösterdi.

17- Akşam yemeğini sen hazırlayacaksın. Aişe ilacı ve suyu getirdi. Mutfağa gidip çabucak yemek hazırlayacağım.

18- Kız niçin mutfağa gitti. Kız yemek hazırlamak için mutfağa gitti. Baba ailenin sahur yemeğini getirdi.

19- Ahmet sorulara süratle cevap vermiyor mu? Bilakis, sorulara süratle cevap veriyor. Sen sorulara süratle cevap vermiyor musun? Bilakis, sorulara süratle cevap veriyorum.

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

İF’ÂL BÂBI İLE İLGİLİ AYETLER

1- يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ .

(40/MÜ’MİN, 19). (Allah) gözlerin hain bakışını ve kalplerin gizlediğini bilir.

göğüs, kalp

أَلصُّدُورُ ج اَلصُّدُورُ

gizledi

أَخْفَى يُخْفِي إِخْفاَءً

2- مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا .

(4/NİSÂ, 80). Kim Resûl’e itaat ederse Allah’a itaat etmiş olur. Yüz çevirene gelince, seni onların başına bekçi göndermedik!

yüz çevirdi

 

 

 

 

تَوَلَّى يَتَوَلَّى تَوَلِّياً

gözetici, koruyucu

حَفِيظًا

itaat etti

أَطاَعَ يُطِيعُ إِطاَعَةً

3- … فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ .

(24/NÛR, 63). …Bu sebeple, onun emrine aykırı davrananlar, başlarına bir belâ gelmesinden veya kendilerine çok elemli bir azap isabet etmesinden sakınsınlar.

sakındı, korundu

حَذِرَ يَحْذَرُ حَذَراً

isabet etti

أَصاَبَ يُصِيبُ إِصاَبَةً

muhalefet etti, aykırı davrandı

خاَلَفَ يُخَالِفُ مُخاَلَفَةً

4- يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ .

(2/BAKARA, 215). Sana (Allah yolunda) ne harcayacaklarını soruyorlar. De ki: Maldan harcadığınız şey, ebeveyn, yakınlar, yetimler, fakirler ve yolcular için olmalıdır. Şüphesiz Allah yapacağınız her hayrı bilir.

en yakın, akraba

أَقْرَبُ ج أَقْرَبُونَ

infak etti, harcadı

أَنْفَقَ يُنْفِقُ إِنْفاَقاً

fakir

اَلْمِسْكِينُ ج اَلْمَسَاكِينُ

yolcu

اِبْنُ السَّبِيلِ

         

5- قَالُوا إِنَّا كُنَّا قَبْلُ فِي أَهْلِنَا مُشْفِقِينَ {52/26} فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا وَوَقَانَا عَذَابَ السَّمُومِ {52/27} إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ .

(52/TÛR, 26, 27, 28). Derler ki: “Daha önce biz, aile çevremiz içinde bile (ilâhî azaptan) korkardık. Allah bize lütfetti de bizi vücudun içine işleyen azaptan korudu. Gerçekten biz bundan önce O’na yalvarıyorduk. Çünkü iyilik eden, esirgeyen ancak O’dur.”

lutfetti

مَنَّ يَمُنُّ مَناًّ

korktu, sakındı

أَشْفَقَ يُشْفِقُ إِشْفاَقاً

sıcak, kavurucu rüzgar

سَمُومٌ

iyilik eden

اَلْبَرُّ

6- قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ .

(39/ZÜMER, 53). De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aşan kullarım! Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyin! Çünkü Allah bütün günahları bağışlar. Şüphesiz ki O, çok bağışlayan, çok merhametli olandır.

ümit kesmek

قَنِطَ يَقْنَطُ قَنَطاًً

israf etti, haddi aştı

أَسْرَفَ يُسْرِفُ إِسْراَفاً

7- أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ ¯ حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ ¯ كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ ¯ ثُمَّ كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ ¯ كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ .

(102/TEKASÜR, 1, 2, 3, 4, 5). Çokluk kuruntusu sizi o derece oyaladı ki, Nihayet kabirleri ziyaret ettiniz. Hayır! Yakında bileceksiniz! Elbette yakında bileceksiniz! Gerçek öyle değil! Kesin bilgi ile bilmiş olsaydınız!

kabir

اَلْقَبْرُ ج اَلْمَقَابِرُ

ziyaret etti

زاَرَ يَزُورُ زِياَرَةً

oyaladı, meşgul etti

أَلْهَى يُلْهِي إِلْهاَءً

(çok mal, vs. hususunda) çokluğuyla övünmek

اَلتَّكَاثُرُ

 

               

8- وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ ¯ مَا أُرِيدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَمَا أُرِيدُ أَنْ يُطْعِمُونِ .

(51/ZÂRİYÂT, 56, 57). (Allah buyurdu ki:) Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım. Ben onlardan rızık istemiyorum. Beni doyurmalarını da istemiyorum.

doyurdu. (لِيَعْبُدُونِ) (يُطْعِمُونِ) fiillerindeki nûnlar nûnu vikaye sondaki esreler de düşen mütekellim yâ’sının işaretidir.

أَطْعَمَ يُطْعِمُ إِطْعاَماً

9- اَلَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ .

(3/ÂL-İ İMRÂN, 134). O takvâ sahipleri ki, bollukta da darlıkta da Allah için harcarlar; öfkelerini yutarlar ve insanları affederler. Allah da güzel davranışta bulunanları sever.

darlık

اَلضَّرَّاءُ

(öfkelerini) yenen, gamlı

اَلْكَاظِمُ

sevinç veren hayır ve nimet

اَلسَّرَّاءُ

 

öfke

اَلْغَيْظُ

affetti

عَفَى يَعْفُو عَفْواً

                   

10- إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ .

(16/NAHL, 90). Muhakkak ki Allah, adaleti, iyiliği, akrabaya yardım etmeyi emreder, çirkin işleri, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.

iyilik

اَلْإِحْسَانُ

vermek

آتَى يُؤْتِي إِيتاَءً

adalet

اَلْعَدْلُ

azgınlık

َالْبَغْيُ

yasaklamak

نَهَى يَنْهَىنَهْياً

yakınlık

اَلْقُرْبَى

öğüt vermek, va’z etmek

وَعَظَ يَعِظُ وَعْظاً

çirkin işler

اَلْفَحْشَاءُ

             

11- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنْكُمْ …

(4/NİSÂ, 59). Ey iman edenler! Allah’a itaat edin. Peygamber’e ve sizden olan ülülemre (emir sahiplerine; idarecilere) de itaat edin. ….

12- … وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُولاً .

(17/İSRÂ, 34). … Verdiğiniz sözü de yerine getirin. Çünkü verilen söz, sorumluluğu gerektirir.

eksiksiz yapmak

أَوْفَى يُوفِي إِيفاَءً

ahdi eksiksiz yapın

أَوْفُوا بِالْعَهْدِ

13- وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللّهِ إِذَا عَاهَدْتُمْ …

(16/NAHL, 91). Antlaşma yaptığınız zaman, Allah’ın ahdini yerine getirin …

(karşılıklı) anlaşma yapmak, ahitleşmek

 

 

عَاهَدَ يُعاَهِدُ مُعاَهَدَةً

14- إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلاَئِكَةُ أَلاَّ تَخَافُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ .

(41/FUSSİLET, 30). Şüphesiz, Rabbimiz Allah’tır deyip, sonra dosdoğru yolda yürüyenlerin üzerine “Korkmayın, üzülmeyin, size vâdolunan cennetle sevinin!” diye melekler iner.

dosdoğru olmak

اِسْتَقَامَ يَسْتَقِيمُ اِسْتِقاَمَةً

üzülmek, hüzünlenmek

حَزِنَ يَحْزَنُ حَزَناً

verilen müjdeye sevinmek

أَبْشَرَ يُبْشِرُ إِبْشاَراً

indi

تَنَزَّلَ يَتَنَزَّلُ تَنَزُّلاً

15- اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ .

(7/A’RÂF, 55). Rabbinize yalvara yakara ve gizlice dua edin. Bilesiniz ki O, haddi aşanları sevmez.

gizlice

خُفْيَةً

haddi aşan

اَلْمُعْتَدِي

yalvarıp yakarmak

تَضَرَّعَ يَتَضَرَّعُ تَضَرُّعاً

16- وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ .

(23/MÜ’MİNÛN, 3). Onlar ki, boş ve yararsız şeylerden yüz çevirirler;

yüz çevirmek

أَعْرَضَ يُعْرِضُ إِعْراَضاً عَنْ

boş şey (faydasız söz ve iş)

اَللَّغْوُ

17- وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آيَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَإِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطَانُ فَلاَ تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ .

(6/EN’ÂM, 68). Ayetlerimiz hakkında ileri geri konuşmaya dalanları gördüğünde, onlar başka bir söze geçinceye kadar onlardan uzak dur. Eğer şeytan sana unutturursa, hatırladıktan sonra artık o zâlimler topluluğu ile oturma.

oturmak

قَعَدَ يَقْعُدُ قُعُوداً

…se, sa

إِمَّا

görmek

رَأَي يَرَى رُؤْيَةً

söz, kelâm

اَلْحَدِيثُ ج اَلْأَحاَدِيثُ

dalmak, girmek, girişmek

خاَضَ يَخُوضُ خَوْضاً

hatırlama, hatırlamak

اَلذِّكْرَى

unutturdu (sondaki tekit nûnudur)

أَنْسَى يُنْسِي

                 

18- وَأَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ .

(2/BAKARA, 43). Namazı tam kılın, zekâtı hakkıyla verin, rükû edenlerle beraber rükû edin.

verdi

آتَى يُؤْتِي

rukua varmak

رَكَعَ يَرْكَعُ رُكُوعاً

yerine getirdi, ikame etti

أَقاَمَ يُقِيمُ إِقاَمَةً

19- يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ .

(99/ZİLZÂL, 6). O gün insanlar amellerini görmeleri (karşılığını almaları) için darmadağınık geri dönüp gelirler.

dağınık, ayrı ayrı

 

 

شَتٌّ ج أَشْتَاتٌ

geri dönmek

صَدَرَ يَصْدُرُ صَدْراً

20- وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَلاَ تَخَافِي وَلاَ تَحْزَنِي إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ .

(28/KASAS, 7). Musa’nın anasına: Onu emzir, kendisine zarar geleceğinden endişelendiğinde onu denize (Nil nehrine) bırakıver, hiç korkup kaygılanma, çünkü biz onu sana geri vereceğiz ve onu peygamberlerden biri yapacağız, diye vahyettik (bildirdik).

korkmak

خاَفَ يَخاَفُ خَوْفاً

emzirmek

أَرْضَعَ يُرْضِعُ إِرْضاَعاً

deniz

 اَلْيَمُّ

atmak, bırakmak

أَلْقَي يُلْقِي إِلْقاَءً

 

 

geri çevirici, dönderici

رَادٌّ (رَدَّ يَرُدُّ)

         

21- وَمَا أُمِرُوا إِلاَّ لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلاَةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ .

(98/BEYYİNE, 5). Halbuki onlara ancak, dini yalnız O’na has kılarak (ihlâslılar olarak) ve hanifler olarak Allah’a kulluk etmeleri, namaz kılmaları ve zekât vermeleri emrolunmuştu. Sağlam din de budur.

 

أَمَرَ يَأْمُرُ أَمْراً

emretmek

أَقاَمَ يُقيِمُ إِقاَمَةً

yerine getirmek

عَبَدَ يَعْبُدُ عُبُودِيَّةً

kulluk etmek

 

حَنِيفٌ ج حُنَفاَءُ

Hanif: Allah’ın emrine teslim olup, Allah’ın emrinden cayma yapmayan ihlâslı kişi

 

اَلْقَيِّمَةُ

kıymetli, istikamet ve adalet yolunu takip eden

 

                 

¯

İlgili Makaleler