fiilden türemiş isimdir.
a. Kalıpları
Ek almamış üç harfli (sülâsî mücerred) fiillerden, مَفْعَل، مَفْعِل vezinlerine
nakledilerek türetilir. Misâl, ecvef-i yâî ve lafif-i mefrûk fiillerle diğer
fiillerden muzâri kök ikinci harfinin harekesi kesra olanlar ( (مَفْعِل
vezninde/kalıbında, lefif-i makrûn, nâkıs ve ecvef-i vâvilerle diğer fiillerden
muzâri kök ikinci harfinin harekesi fetha veya zamme olanlar ( (مَفْعَل
vezninde/kalıbında ism-i zaman ve ism-i mekan yapılırlar. İstisnâi olarak
kural dışına çıkılan örnekler de mevcuttur.
Türediği fiil Anlam Örnek Kalıp
كَتَبَ Yazıhane مَفْعَل مَكْتَب
سَكَنَ Mesken ” مَسْكَن
عَبَدَ Mabet ” مَعْبَد
رَعَى Otlak ” مَرْعًى
كانَ Mekan ” مَكان
سَجَدَ Mescit مَفْعِل مَسْجِد
جَلَسَ Meclis ” مَجْلِس
نَزَلَ Ev ” مَنْزِل
بَاتَ Gece kalınan yer ” مَبِيت
Bu kalıpların sonuna mübalağa (o işin o mekanda sıklıkla yapıldığını)
ifade etmek amacıyla yuvarlak tâ getirilerek yapılan ism-i mekanlar da
vardır: ( مَدْرَسَة، مَحْكَمَة، مَذْبَحَة ) örneklerinde olduğu gibi.
b. Çekimi
Müzekker müennes ayrımı olmayan bu türemiş isim grubunun tüm
kalıpları aşağıdaki gibi çekilir:
Cemi (Çoğul) Müsennâ (İkil) Müfred (Tekil)
مَسَاكِنُ
meskenler (çoğul)
مَسْكَنَانِ
meskenler (ikil)
مَسْكَنٌ
Mesken
Dört veya daha fazla harften oluşan fiillerin ism-i zaman, ism-i mekân siygaları
onların ism-i mef‘ûl kalıplarıyla aynıdır.
Örnek: ( (أَخْرَجَ ← مُخْرَج؛ اِنْطَلَقَ ← مُنْطَلَق؛ اِجْتَمَعَ ← مُجْتَمَع
Aşağıdaki fiillerden ism-i zaman, ism-i mekân türetiniz.
بَلَغَ، صَنَعَ، عَمِلَ، شَغَلَ، شَعَلَ، رَكِبَ، نَطَقَ، طَعِمَ، ذَهَبَ، سَلَكَ، لَعِبَ