HARF-İ MED -5

 

HARF-İ MED
Lugatta med: “Uzatmak” demektir. Tecvid ilminde ise:
“Makablini (kendisinden bir önceki harfi) uzatan, çeken harfe: “Harf-i
med” denir. Tecvidde med kelimesi iki anlamda kullanılır.
a- Medd-i tabii (tabii uzatma). Bu manada kasr (kısa, az
uzatmak) kelimesi de kullanılır.
b- Medd-i mezid (tabii uzatma üzerine yapılan fazla uzatma).
Harf-i med üçtür: Vav ( و), Ye ( ي), Elif ( ا). Fakat bu harfler her
zaman harf-i med olmaz. Harf-i med olabilmeleri için şu şartların
tahakkuk etmesi lazımdır:
Vav’ın harf-i med olabilmesi için:
l- Kendisinin sakin (harekesiz),
2-Makablinin de mazmûm (ötreli) olması gerekir.
صُومُوا-قُومُوا–آُونُوا) ) kelimelerindeki vav harfleri gibi.
Ye’nin harf-i med olabilmesi için:
l- Kendisinin sakin,
2- Makablinin meksûr olması lazımdır. ( (سِيرَ –فِيهِ –قِيلَ
kelimelerindeki ya harfleri gibi.
Elif ise daima harf-i meddir. Çünkü kendisi daima sakindir.
Makabli de daima meftûhtur. ( خَافَ -قَالَ ) kelimelerindeki elif harfleri gibi.
Elif yazılış itibariyle ekseriyetle dikey vaziyette ( ا) yazılır. Fakat bazen,
kelime yapısı ile ilgili olarak ye ( ى) ve bazen de mushaf-ı şerife mahsus

Türkçe – Osmanlıca – Arapça TECVİD İLMİ

olmak üzere vav ( و) şeklinde yazılır. ( اَلصَّلَوةُ –اَلزَّآَوةُ –رَمَى ) kelimelerinde
olduğu gibi.
Bu üç med harfi ( أُوذِينَا -أُوتِينَا –نُوحِيهَا ) kelimelerinde toplanmıştır.
Yukarıda zikredilen kasr, iki manada kullanılır:
a- Medd-i tabii (tabii uzatma) nın terkedilmesi
b- Medd-i tabii (tabii uzatma) ki, tecvid ilminde bu manada
kullanılır. Bazı Kur’an-ı Kerim baskılarında, mütekellim zamiri olan ( (اَنَا
kelimesinin üçüncü harfi olan elifin altında görülen ( قصر ) işareti, bu
kelimenin medd ile okunmayacağını yani hiç uzatılmayacağını ihtar eder.
Yine ( أَبَاؤُهُمْ –جَزَاؤُهُمْ ) gibi kelimelerdeki vav’ların harf-i med
zannedilmemesi için bu işaret konmuştur. Çünkü bu vavlar, hemzenin
yazılış kaidesi ile alakalı olup, destek vavıdır. Kısacası: Altında ( (قصر
işareti bulunan vav veya elif; harf-i med değildir. Dolayısıyla
uzatılmayacaktır.

 

 

Med (Uzatma) Harfleri:

 

(واى): Kısaca “VÂY” harfleri dediğimiz harekesiz harflerdir. Bir önceki harfi

 

iki hareke miktarı uzatırlar. Buna Medd-i Tabii diyoruz.

 

Med Sebepleri:

 

Bazı durumlar vardır ki, daha fazla uzatmayı gerektirir. Buna kısaca Sebebi Med (Uzatma sebebi) denir ve iki tanedir.

 

1.Hemze

 

2.Sükûn

 

Med Ölçüleri:

 

*Sebebi Med bulunmaksızın, sadece med harfinin olduğu durumlarda, uzatma ölçüsü sabittir ve kullanılan en yaygın birim, 1 Elif miktarıdır. Bu miktarın zaman değeri olarak karşılığı ise iki harekenin tam manasıyla telaffuzunda geçen süredir. Yani iki hareke= 1 Elif miktarıdır.

 

*Aslî Med ölçüsü olarak kabul gören 1 Elif miktarı, Kasır mertebesinin ölçüsüdür. En kısa med mertebesi olarak kullanılan Kasır, bu anlamda hiç uzatmamak değil, aksine 1 Elif miktarı uzatmak demektir.

 

*Med harflerinden sonra, hemze veya sükûn gelmesi nedeniyle daha fazla uzatmayı gerektiren ve genel olarak Fer’î Med‘ler dediğimiz Med çeşitlerinde kullanılan ölçülerin yorumlanması da şu şekildedir:

 

Bu ilimle meşgul olan alimlerin bir kısmı, Kasır üzerine ilâve edilen her Elif miktarını yine 2 Hareke ile ifade ederken, bir kısmı da Hareke ölçüsünü kullanmayıp, onun yerine Hareke değerindeki her kademeyi, Elif olarak ifade etmeyi tercih ettiler. Bizde de, bilinen yaygın uygulama bu şekildedir. Değişen şey, sadece, hareke yerine Elif teriminin kullanılması olmuş fakat zaman değeri değişmemiştir. Buna göre kullandığımız Med mertebeleri ve ölçüleri şöyledir:

 

Kasır :      1 Elif = 2 Hareke

 

                2 Elif = 3 Hareke

 

Tevassut: 3 Elif = 4 Hareke

 

               4 Elif = 5 Hareke

 

Tul :         5 Elif = 6 Hareke

 

Med Çeşitleri:

 

*Med harfinden sonra Hemze veya Sükûn gelmezse, Med harfinin tabiatı gereği 1 Elif miktarı uzatıldığını ve buna Aslî Med dendiğini gördük. Bir diğer adı da

 

Meddi Tabii ‘dir. ( نُوحِيهَا ) örneğinde her üç harfin de arka arkaya, üç Meddi Tabii ‘yi  gerçekleştirdiğini görüyoruz.

 

Med’leri uzatma sebebine göre iki grupta toplayabiliriz:

 

1.Sebebi Hemze olan Med’ler.

 

2.Sebebi Sükûn olan Med’ler.

 

Sebebi Hemze olan Med’ler:

 

1. Meddi Muttasıl: Bitişik Med demektir. Med harfi ile Hemze aynı kelimede yan yana olursa Meddi Muttasıl olur.

 

اَلْمَلٰـۤئِكَةُ – سِۤئَ – سُوۤءَ

 

 gibi.

 

Kasırla okumak caiz değildir. 4 Elif miktarı uzatılır.

 

2. Meddi Munfasıl: Ayrı Med demektir. Med harfi ile Hemze ayrı ayrı kelimelerde yan yana olursa Meddi Munfasıl olur.

 

( بِمَاۤ أُنْزِلَ – قَالُوا اٰمَنَّا – إِنِّىۤ أَخَافُ )  gibi.

 

Kasırla okumak caiz olmakla birlikte beraberinde dikkat edilmesi gereken bazı ek bilgiler gereklidir. Bunlar detay bilgiler olduğu için buraya almıyoruz. Meddi Munfasıl 4 Elif miktarı uzatılır.

 

*Hemze, harekeli Elif ( ِاَ ُ ) veya ( ء ) şeklinde yazılabilir. Daha önce, “Harflerin Bitişmesi” konusunda bütün şekillerini görmüştük.

 

*Arapça bilmeyenlerin bitişik ve ayrı kelimeleri tanımasında zorluk olabilir. Bu nedenle Meddi Muttasıl ve Munfasılı birbirinden ayırt edebilmek için, ülkemizde yaygın olan Kur’ân nüshalarında görülen ve pratikte kolaylık sağlayacak şu hususa dikkat edilebilir:

 

*Harfi Medden sonra gelen Hemze ( ء ) şeklinde yazılmışsa Meddi Muttasıl,

 

(  ِاَ ُ )  şeklinde yazılmışsa, Meddi Munfasıldır.

 

Sebebi Sükûn olan Med’ler:

 

*Bir harfte, Cezim veya Şedde’nin bulunması, onun sükûn işareti taşıdığını gösterir. İlki cezimli, ikincisi harekeli aynı iki harf, birlikte tek harf olarak Şedde ile

 

gösterildiğinden, o da sükûn işareti olarak kabul edilir.

 

(  لْ + لِ = لِّ

 

Bir kelime sonunda sükûn ya lâzımî olur, ya da arızî olur.

 

Lâzımî olması demek geçildiğinde ve durulduğunda değişmeyen, sabit kalan sükûn demektir. Bu yüzden en kuvvetli med sebebidir.

 

Ârızî sukûn ise; Geçiş halinde yokken, durulduğunda, vakıf gereği ortaya çıkan sükûndur.

 

1. Meddi Lâzım: Med harflerinden sonra sebebi med olarak sükûnu lâzım gelirse Meddi Lâzım olur.

 

Meddi Lâzımın, kelimede veya harfte oluşmasına ve sükûn işaretine göre çeşitli tanımlamalar yapılır. Buna göre;

 

1. Meddi Lâzım kelimede olur ve sükûn işareti şedde olursa, Meddi Lâzım Kelimei Musakkale olur. Kelimede şeddeli meddi lâzım demektir.

 

( وَلاَالضَّاۤلِّينَ ) gibi.

 

2. Meddi Lâzım kelimede olur ve sükûn işareti cezim olursa, Meddi Lâzım Kelimei Muhaffefe olur. Kelimede cezimli meddi lâzım demektir.

 

(  اۤلْئٰنَ ) gibi.

 

3. Kur’ân-ı Kerîm’de bazı sûre başlarında, okunuş yönüyle özel harfler bulunmaktadır. “Mukatta’a Harfleri” de denilen bu harflerin orijinal adlarını bilmek, sağlıklı

 

bir okuyuş için gereklidir. ( الۤمۤ Elif Lâm Mîm) Görüldüğü gibi, ( أَلِفْلاَمِّيمْ ) şeklinde okurken, Lâm harfinin ortasındaki uzatma harfi Elif ve Lâm ile Mîm harfi

 

arasında, bitişmeden dolayı ortaya çıkan şedde, telaffuzda belirgindir. İşte, Meddi Lâzımın harfte şedde ile oluşmasından dolayı, Meddi Lâzım Harfi Musakkale denmiştir.

 

4. Aynı örnek ve okunuşa dikkat edilirse, sondaki Mîm harfinin telaffuzunda, uzatma harfi Ye’ den sonra cezim varmış gibi sükûn ifadesi belirgindir. Böylece, Meddi Lâzımın harfte cezim ile oluşmasından dolayı da, Meddi Lâzım Harfi Muhaffefe denmiştir.

 

*Yukarıda geçen isimlendirmeleri ezberlemek, pratikte çok önemli değildir. Önemli olan meddi lâzımı tanıyabilmek ve gereğini yerine getirmektir.

 

Bütün meddi lâzım çeşitleri, en az meddi muttasıl kadar uzatılmalıdır. Medde sebeb olması yönüyle, sükûnu lâzım, hemzeden daha kuvvetli olduğundan meddi muttasıldan biraz fazla çekilmesi daha uygundur. 4 veya 5 Elif çekilmelidir.

 

2. Meddi Ârız: Med harflerinden sonra sebebi med olarak sükûnu ârız gelirse Meddi Ârız olur.

 

( اَلْعَالَمِينَ ) gibi.

 

*Her meddi ârız, geçildiğinde meddi tabîye dönüşür ve sadece 1 Elif miktarı uzatılır.

 

*Meddi ârız, oluştuğu kelimenin son harekesine göre değişik uzatma ölçüleri ve bazı özel vecihlerle okunur. Şimdi örnekleriyle bunları görelim:

 

1. Son harfi üstünlü Meddi ârız

 

(اَلْمُسْتَقِيمَ) gibi;

 

*1 ‘den 5 Elif’e kadar herhangi bir ölçü ile uzatılabilir.

 

2. Son harfi esreli Meddi ârız

 

( يَوْمِ الدِّينِ ) gibi;

 

*Yine 1 ‘den 5 Elif’e kadar herhangi bir ölçü ile uzatılabilir.

 

*Ayrıca sadece kasır ile Ravm yapılır.

 

Ravm: Harekeyi düşük bir perdeden, hafif bir sesle ifade etmektir.

 

3. Son harfi ötreli Meddi ârız

 

( نَسْتَعِينُ) gibi

 

*Bu da, 1 ‘den 5 Elif’e kadar herhangi bir ölçü ile uzatılabilir.

 

*Sadece kasır ile Ravm yapılır.

 

*Ayrıca, tercihe göre her uzatma ölçüsü ile İşmâm da yapılabilir.

 

Burada İşmâm, harfde sükûn üzere durduktan sonra, sessiz olarak dudakları ötre yönünde uzatmak ve böylece adeta harekeye işaret etmektir.

 

*Meddi ârız’da son harf

 

( ق ط ب ج د ) harflerinden biri ise, kalkaleden dolayı, Ravm ve İşmâm yapılmaz. (Kalkale için ilgili konuya bakınız.)

 

*Okuyuşta, uygulanması caiz olan bütün meddi ârız vecihleri, hep beraber değil, sadece tercihli olarak biri uygulanır.

 

Meddi Lîn: Bu medde, uzatma harfleri yerine, Lîn harfleri devreye girmiştir. Lîn harfleri: Öncesi üstünlü olan, cezimli Vâv ( وْ ) ve Ye ( ىْ )’dir.

 

*Lîn harfinden hemen sonraki harfte durulursa meddi lîn olur. ( وَالصَّيْفِ ) örneğinde olduğu gibi.

 

*Mukatta’a harfi olarak Kur’ânı Kerîm’de, iki yerde bulunan, ( عَيْنْ )’lardaki sükûn hariç, diğer bütün meddi lîn sükûnları ârızîdir.

 

*Meddi ârız için geçerli olan bütün vecihler, son harfin harekesine göre meddi lîn için de geçerlidir.