Osmanlı Türkçesi

İSMİ ZAMAN

İSM-İ ZAMAN
Bu kategorideki kelimeler, fiilde ifade edilen hareketle ilgili oluş zamanını
bildirirler. Mef’al مفعل ve mef’il مفعل olarak iki vezni vardır. Her iki vezinde de
baştaki mimler ( م) ekleme harftir:
بدء bed’ “başlama” مبدأ mebde’ “başlangıç”
ولادت vilâdet “doğum”  مولد mevlid “doğum zamanı – Hz. Muhammed’in
doğum günü”

İsm- i zaman: Fiilin yapıldığı zamanı bildirir.

İsm-i mekân: Fiilin yapıldığı yeri bildirir.

Hem ism-i zaman hem de ism-i mekân fiilden türer. Sülâsi fiillerin ism-i zaman ve ism-i mekânları için iki vezin vardır:

1. vezin: ( مَفْعَلٌ ) veznidir. Sülâsi fiilin muzarisinde aynel fiil fethalı ya da dammeli olursa bu vezin kullanılır. Örnekler:

مَلْعَبٌ

يَلْعَبُ

لَعِبَ

Oyun zamanı, oyun yeri

Oynuyor, oynar

Oynadı

مَخْرَجٌ

يَخْرُجُ

خَرَجَ

Çıkış zamanı, çıkış yeri

Çıkar, çıkıyor

Çıktı

2. vezin: (مَفْعِلٌ  ) veznidir. Sülâsi fiilin muzarisinde aynel fiil kesreli olursa bu vezin kullanılır. Örnekler:

مَجْلِسٌ

يَجْلِسُ

جَلَسَ

Oturma zamanı, oturma yeri

Oturuyor, oturur

Oturdu

مَوْصِلٌ

يَصِلُ

وَصَلَ

Ulaşma zamanı, ulaşma yeri

Ulaşır, ulaşıyor

Ulaştı

Rubâi mücerred ve mezid fiillerin ism-i zaman ve mekânları:

Rubâi mücerred ve mezid fiillerde ism-i zaman ve ism-i mekân, fiilin ism-i mefulüyle aynıdır. Örnekler:

İSM-İ ZAMAN VE MEKÂN

İSM-İ MEF’UL

MUZARİ

FİİL

مُكْرَمٌ

مُكْرَمٌ

يُكْرِمُ

أَكْرَمَ

İkram zamanı, ikram yeri

İkram edilmiş

İkram eder

İkram etti

مُسْتَخْرَجٌ

مُسْتَخْرَجٌ

يَسْتَخْرِجُ

اِسْتَخْرَجَ

Çıkartma zamanı, çıkartma yeri

Çıkartılmış

Çıkartıyor

Çıkardı

NOT: İsm-i meful ile ismi zaman ve mekânın karıştırılmaması için ism-i zamanın ve mekânın sonuna genelde bir (فِيهِ  ) takısı eklenir. Mesela: مُكْرَمٌ فِيهِ   denilir. Kelimenin sonundaki (فِيهِ  ) takısıyla bu kelimenin ism-i me’ul değil; ism-i zaman ve mekân olduğu anlaşılır.

İlgili Makaleler