İsm-i meful, fiilden türeyen ve yapılan işi gösteren isim cinsi kelimelere denir. İsm-i meful, müteaddi fiillerden yapılır. Türetilme şekilleri bakımından iki grupta ele alınabilir.
1- Sülâsi mücerred fiillerden ism-i mef’ul türetme
2- Rubâi mücerred ve mezid fiillerden ism-i mef’ul türetme.
Sülâsi fiillerden ism-i mef’ul türetme için kullanılan kalıp (مَفْعُولٌ ) kalıbıdır. Örnekler:
مَكْتُوبٌ | كَتَبَ |
Yazılmış, yazılan | Yazdı |
مَكْسُورٌ | كَسَرَ |
Kırılmış, kırılan | Kırdı |
مَنْصُورٌ | نَصَرَ |
Yardım edilmiş, yardım edilen | Yardım etti |
مَقْتُولٌ | قَتَلَ |
Öldürülmüş | Öldürdü |
Rubâi mücerred ve mezid fiillerden ism-i meful türetmek için şu yöntem izlenir: Öncelikle fiil mazi formdan muzari-meçhul forma aktarılır. Daha sonra muzari fiilin başındaki muzaraat harfi olan “ye” çıkarılarak yerine ötreli bir “mim” ilave edilir. Bu şekilde o fiilin ism-i mef’ulü elde edilir. Yeni oluşan sözcük artık bir fiil değil isim olduğu için de kelimenin sonu tenvinlenir. Örnekler:
İSM-İ MEF’UL | MUZARİ-MEÇHUL | MAZİ | BAB |
مُرْسَلٌ Gönderilen | يُرْسَلُ | اَرْسَلَ | اِفْعَالٌ |
مُقَدَّمٌ Sunulan, öne geçirilen | يُقَدَّمُ | قَدَّمَ | تَفْعِيلٌ |
مُشَاهَدٌ Görülen | يُشَاهَدُ | شَاهَدَ | مُفَاعَلَةٌ |
مُتَخَرَّجٌ Çıkılan | يُتَخَرَّجُ | تَخَرَّجَ | تَفَعُّلٌ |
مُسْتَعْمَلٌ Kullanılmış | يُسْتَعْمَلُ | اِسْتَعْمَلَ | اِسْتِفْعَالٌ |
مُدَحْرَجٌ Yuvarlanmış | يُدَحْرَجُ | دَحْرَجَ | فَعْلَلَةٌ |